Słowiański czas przypuszczający – czyli opowieści tkane ze skrawków

Od niemal dwóch wieków archeolodzy i historycy próbują sklecić jakąś konkretną wersję prapoczątków Polski. Pytań bez odpowiedzi jednak nie brakuje. Historia gmatwa się, rwie i jakoś wciąż nam umyka…

Na domiar złe­go źró­dła nie potwier­dza­ją spraw jak­że istot­nych, w tym cho­ciaż­by ist­nie­nia ple­mie­nia Polan, od któ­re­go rze­ko­mo mia­ła się wziąć nazwa nasze­go kra­ju, choć zapew­ne nie­raz sły­sze­li­śmy o tym, zasia­da­jąc jesz­cze w szkol­nych ław­kach. Co praw­da, posia­da ona sło­wiań­ski rodo­wód, ale wywo­dzi się on od sło­wa pole. Sam mecha­nizm powsta­wa­nia tego typu nazw wła­snych, ści­śle zwią­za­ny z uwi­docz­nie­niem toż­sa­mo­ści i odręb­no­ści grup spo­łecz­nych, już w cza­sach anty­ku nie był niczym nadzwyczajnym.

Trudne początki

O Sło­wia­nach cią­gle wie­my mało. Zdu­mie­wa­ją­co mało. Spra­wy nie uła­twia fakt, że nie pozo­sta­wi­li oni po sobie doku­men­tów pisa­nych, ponie­waż obcy był im alfa­bet. To, że na wzmian­ki na ich temat natra­fia­my dopie­ro w VI stu­le­ciu, nie jest bynaj­mniej przy­pad­kiem – kul­tu­ra okre­ślo­na póź­niej mia­nem sło­wiań­skiej roz­wi­ja­ła się dale­ko od głów­nych ośrod­ków cywi­li­za­cji, by nie rzec – na obrze­żach świa­ta. Do tego była moc­no roz­pro­szo­na, a jej śla­dy mate­rial­ne bar­dzo skrom­ne. Tym­cza­sem my nadal ją ide­ali­zu­je­my i chce­my widzieć wię­cej niż pozwa­la­ją na to źró­dła. Ze skraw­ków naszej wie­dzy o Sło­wia­nach wyni­ka, że wie­dli swój mało skom­pli­ko­wa­ny żywot w pół­zie­mian­kach, spa­li na sło­mie, na co dzień zaś posi­la­li się bie­da­zu­pą, a do tego z prze­cie­ka­ją­cych naczyń. Żyli roz­pro­sze­ni, w otwar­tych osa­dach, ponie­waż o fazie gro­do­wej mówi­my dopie­ro w IX stu­le­ciu. Byli ska­za­ni na łaskę Mat­ki Natu­ry. Gdy uro­dzaj nie dopi­sał, z pew­no­ścią nie doja­da­li. Poza tym przy­naj­mniej począt­ko­wo nie gro­ma­dzi­li dóbr mate­rial­nych, w tym sre­bra i zło­ta, jak mogło­by się wyda­wać. W życiu codzien­nym bazo­wa­li na drew­nie, wikli­nie oraz skó­rach. I wytwa­rza­li tyle, ile było im potrzeb­ne do prze­trwa­nia. Zarad­ność i samo­wy­star­czal­ność god­na podziwu.

PRZECZYTAJ TAKŻE

Kobiety pierwszych Piastów

Kocie wibracje z historią w tle

Dla pierw­szych Sło­wian, któ­rzy z jakichś powo­dów zde­cy­do­wa­li się na wędrów­kę i osie­dle­nie się na obsza­rze dzi­siej­szej Pol­ski, nie był on kra­iną mle­kiem i mio­dem pły­ną­cą, lecz prze­strze­nią dzi­ką, pod­mo­kłą oraz nie­bez­piecz­ną. Jego okieł­zna­nie było dla nich nie lada wyzwa­niem. Nic zatem dziw­ne­go, że z nasze­go punk­tu widze­nia ich jak­że nud­na i pry­mi­tyw­na egzy­sten­cja mia­ła jeden stra­te­gicz­ny cel – prze­trwać. Schy­łek epo­ki sta­ro­żyt­nej i nadej­ście tzw. wie­ków śred­nich, trud­no nazwać okre­sem pro­spe­ri­ty. Był to bowiem czas wiel­kie­go zała­ma­nia cywi­li­za­cyj­ne­go i kry­zy­su eko­no­micz­ne­go. Upa­dek nie­gdyś impe­rial­ne­go Rzy­mu, pano­szą­ce się hor­dy bar­ba­rzyń­ców szu­ka­ją­cych swe­go miej­sca na zie­mi, zerwa­nie kon­tak­tów han­dlo­wych, a do tego nie­sprzy­ja­ją­ce czyn­ni­ki kli­ma­tycz­ne (ochło­dze­nie), deter­mi­no­wa­ło sze­ro­ko rozu­mia­ną samowystarczalność.

Domniemania

Dziś na temat tej rol­ni­czej spo­łecz­no­ści powsta­ją kolej­ne hipo­te­zy i przy­pusz­cze­nia. Do gło­su co rusz docho­dzą pomru­ki para­nau­ki, mówią­ce np. o Wiel­kiej Lechii. Choć może to wydać się nie­co śmiesz­ne, mit o potęż­nej sta­ro­żyt­nej Pol­sce nie jest dzi­siej­szym wymy­słem, gdyż wykluł się on z fan­ta­zji śre­dnio­wiecz­nych umy­słów. Nasz pierw­szy ano­ni­mo­wy kro­ni­karz zwa­ny Gal­lem, skrob­nął pierw­szą kro­ni­kę w XII stu­le­ciu i tak napraw­dę nie­wie­le miał do powie­dze­nia w zakre­sie zrę­bów naszej ojczy­zny. Owszem, spi­sał legen­dę o Pia­ście i Popie­lu, wymie­nił rów­nież z imie­nia trzech przod­ków nasze­go pierw­sze­go nie­ko­ro­no­wa­ne­go wład­cy, ale zbyt wylew­ny nie był. Być może tyl­ko tyle wyła­pa­ło jego ucho z ust­nych prze­ka­zów, sta­no­wią­cych zale­d­wie frag­ment tra­dy­cji dyna­stycz­nych. A resz­ta kro­ni­ka­rzy? Cóż. Mogła zaba­wiać nas już do woli bar­dziej lub mniej pociesz­ny­mi histo­ryj­ka­mi typu: boje Alek­san­dra Wiel­kie­go i same­go Ceza­ra z daw­ny­mi Sło­wia­na­mi. Opo­wiast­ki te powsta­wa­ły na kan­wie ówcze­snej meto­do­lo­gii spi­sa­nia naj­daw­niej­szych dzie­jów. Jeśli bowiem przy­jąć, że wszyst­kie ludy na świe­cie wywo­dzą się od potom­ków legen­dar­ne­go budow­ni­cze­go arki, jak­że­by Pola­cy mogli­by odsta­wać od tej wizji/ Od sar­ma­tów wywo­dzi­li swój rodo­wód szlach­ci­ce Rze­czy­po­spo­li­tej, a wraz z jej upad­kiem, wydłu­ża­nie rodzi­mych korze­ni do gra­nic absur­du sta­ło się istot­nym ele­men­tem naro­do­wej dumy. W cza­sach uci­sku i nie­do­li, jak grzy­by po desz­czu zaczę­ły mno­żyć się fan­ta­stycz­ne zabyt­ki piśmien­nic­twa doty­czą­ce naj­daw­niej­szej histo­rii nasze­go kra­ju. Z upodo­ba­niem się­ga­ją po nie apo­lo­ge­ci Wiel­kiej Lechii, co zupeł­nie roz­my­wa się z rze­tel­ną wie­dzą histo­rycz­ną i obec­nym sta­nem badań. Sko­ro dowo­dów brak, a arche­olo­gia mil­czy, wszyst­kie chwy­ty dozwolone.