Alchemia: w pogoni za nieśmiertelnością

Była fuzją fizyki, metalurgii, medycyny, parapsychologii, astrologii, mistycyzmu i sztuki. Ale, przede wszystkim dała podwaliny współczesnej chemii

Alche­mię z rze­mio­słem łączy­ła jed­na cecha – prze­kształ­ca­nie mate­rii. W obu przy­pad­kach czło­wiek niczym demiurg pona­glał czas, przy­spie­szał pro­ce­sy, któ­re trwa­ły wie­ka­mi. Choć co praw­da alche­mi­kom osta­tecz­nie nie uda­ło się opra­co­wać elik­si­ru nie­śmier­tel­no­ści, wyna­leźć pana­ceum na wszel­kie cho­ro­by ani stwo­rzyć homun­ku­lu­sa (sztucz­nie oży­wio­nej isto­ty), a prak­ty­ki trans­mu­ta­cji zwy­kłych meta­li w dro­go­cen­ne zło­to koń­czy­ły się naj­czę­ściej fia­skiem lub kata­stro­fą, to jed­nak nauka zawdzię­cza im np. odkry­cie tle­nu oraz słyn­ne stwier­dze­nie tyl­ko daw­ka czy­ni tru­ci­znę. Poza tym opa­no­wa­li sztu­kę wyto­pu meta­li, nauczy­li się wytwa­rzać ich sto­py, takie jak brąz czy mosiądz.

Marzenia o kamieniu

Za koleb­kę tej nauki uzna­je się Egipt. Stam­tąd też, mię­dzy inny­mi za spra­wą Ara­bów, idee alche­micz­ne przy­wę­dro­wa­ły w śre­dnio­wie­czu na grunt euro­pej­ski. Za gra­nicz­ną datę w histo­rii prak­tyk alche­micz­nych przyj­mu­je się 1661 r. Wów­czas to Robert Boy­le che­mik, fizyk i filo­zof opu­bli­ko­wał dzie­ło The Scep­ti­cal Chy­mist or Chy­mi­co-Phy­si­cal Doubts & Para­do­xes czy­li Scep­tycz­ny che­mik albo che­micz­no-fizycz­ne wąt­pli­wo­ści i para­dok­sy. Dowo­dził w nim, że pod­sta­wą mate­rii nie są żywio­ły – jak dotych­czas sądzo­no, lecz czą­stecz­ki znaj­du­ją­ce się w cią­głym ruchu. Obec­nie wie­lu ludziom alche­mia nadal koja­rzy się jedy­nie z mrocz­ny­mi prak­ty­ka­mi szar­la­ta­nów, nie­ugię­cie zmie­rza­ją­cy­mi do spre­pa­ro­wa­nia sztucz­ne­go zło­ta. Postrze­ga się ich jako ludzi sza­lo­nych i infan­tyl­nych zara­zem, mar­no­traw­ców mająt­ku, a nie­kie­dy i życia, obse­syj­nie pró­bu­ją­cych urze­czy­wist­nić absur­dal­ne marze­nia o enig­ma­tycz­nym Kamie­niu Filo­zo­ficz­nym lub za pospo­li­tych oszu­stów i awan­tur­ni­ków żeru­ją­cych na ludz­kiej głu­po­cie. Dziś, w naszej nie­prze­wi­dy­wal­nej i zwa­rio­wa­nej rze­czy­wi­sto­ści, może­my wie­le nauczyć się od pre­kur­so­rów che­mii. Jed­ną z nich jest nie­wąt­pli­wie ich etos – alche­mik miał prze­cież być cier­pli­wy, skru­pu­lat­ny, nie­ustan­nie posze­rzać wie­dzę, wyci­szać umysł, z uwa­gą reje­stro­wać zacho­dzą­ce wokół pro­ce­sy, a swo­imi doświad­cze­nia­mi i osią­gnię­cia­mi przy­czy­nić się do tego, by życie spo­łecz­ne­go ogó­łu sta­wa­ło się lep­sze. Gdy te zało­że­nia i war­to­ści prze­ło­ży­my na naszą codzien­ność, szyb­ko oka­że się, jak bar­dzo są one aktu­al­ne, a nasze cele zbieżne.

PRZECZYTAJ TAKŻE

Preegzystencja dusz: reinkarnacja w chrześcijaństwie

Zza zasłony zaświatów

Pod­sta­wą nauk alche­micz­nych była teo­ria prze­mia­ny. Alche­mi­cy wni­kli­wie obser­wo­wa­li nie­ustan­ne pro­ce­sy trans­for­ma­cji Przy­ro­dy, któ­re pró­bo­wa­li powtó­rzyć w swo­ich labo­ra­to­riach, by wyko­rzy­stać je do wła­snych celów. Część z nich zaj­mo­wa­ła się kwe­stia­mi bar­dzo prak­tycz­ny­mi, któ­re mogły mieć real­ny wpływ na życie codzien­ne. Dla przy­kła­du, Para­cel­sus, szwaj­car­ski alche­mik i lekarz, zapo­cząt­ko­wał nowy kie­ru­nek – alche­mię lekar­ską (jatro­che­mia). Sprze­ci­wiał się teo­riom Hipo­kra­te­sa, ponie­waż wie­rzył, że cia­ło czło­wie­ka to nic inne­go, jak mikro­ko­smos, w któ­rym musi pano­wać har­mo­nia. Trwał na sta­no­wi­sku, że na każ­dą cho­ro­bę ist­nie­je lek (pana­ceum), jed­nak to od daw­ki zale­ży, czy będzie wspie­rał on powrót do zdro­wia, czy prze­mie­ni się w tru­ci­znę. Jed­nak nie tyl­ko męż­czyź­ni zgłę­bia­li tego typu tajem­ni­ce. Na uwa­gę zasłu­gu­je alche­micz­na dzia­łal­ność kobiet, w tym wło­skiej alche­micz­ki Isa­bel­li Cor­te­se. Dzie­ło jej pió­ra I secre­ti del­la signo­ra Isa­bel­la Cor­te­se (Sekre­ty Isa­bel­li Cor­te­se), któ­re zosta­ło opu­bli­ko­wa­ne w 1561 r., śmia­ło mogli­by­śmy dziś uznać za typo­wy porad­nik. Tego rodza­ju lite­ra­tu­ra była popu­lar­na aż do XVIII stu­le­cia. Te spe­cjal­ne Księ­gi sekre­tów zawie­ra­ły sze­ro­ki wachlarz wska­zó­wek, pomy­słów i porad. Od uszla­chet­nia­nia meta­li po roz­ma­ite recep­tu­ry na leki, kosme­ty­ki oraz spo­so­by na wywa­bie­nie plam.

Anna i książę

Peł­ne magii i misty­ki było rów­nież krót­kie, choć burz­li­we życie Anny Marii Zie­gle­rin. Więk­szość infor­ma­cji na temat mło­do­ści tej awan­tur­nicz­ki czer­pie­my ze ste­no­gra­mów sądo­wych z jej pro­ce­su, któ­ry miał miej­sce w 1575 r. Jeśli dać wia­rę sło­wom kobie­ty, jej ziem­ska egzy­sten­cja zaczę­ła się w nie­zwy­kłych oko­licz­no­ściach. Świat przy­wi­ta­ła w 1550 r. w Pil­l­nitz (Niem­cy) jako wcze­śniak przez cesar­skie cię­cie. Podob­no obmy­to ją mle­kiem i owi­nię­to kobie­cą skó­rą, wcze­śniej natar­tą spe­cjal­nym bal­sa­mem i zosta­wio­no na dwa­na­ście tygo­dni, aż do osią­gnię­cia odpo­wied­nich pro­por­cji cia­ła. Z rela­cji świad­ków wyni­ka, iż dziew­czyn­ka była drob­nej postu­ry. Czę­sto cho­ro­wa­ła, a jej spraw­ność inte­lek­tu­al­na pozo­sta­wia­ła wie­le do życze­nia. Jako doro­sła pan­na bar­dziej przy­po­mi­na­ła nasto­lat­kę niż doj­rza­łą kobie­tę. Sama nic sobie z tego nie robiła.