Literatura jako droga do wewnętrznego kosmosu

O literaturze, filozofii i mistrzach Wschodu z Piotrem Witoldem Lechem rozmawia Marek Żelkowski

Jest Pan autorem zarówno science fiction, jak i prozy obyczajowej. Jakie są główne tematy i motywy, które powracają w Pańskich książkach?

– Wła­ści­wie, dokąd się­gam pamię­cią w moją lite­rac­ką prze­szłość, widzę, że zawsze naj­bar­dziej inte­re­so­wa­ło mnie postrze­ga­nie real­no­ści świa­ta. Czy i na ile jest on wia­ry­god­ny, i czy moż­na go prze­kształ­cać nie tyl­ko za pomo­cą tech­no­lo­gii, lecz tak­że w inny, mniej oczy­wi­sty, nie­ko­niecz­nie od nas zależ­ny spo­sób. Pod wpły­wem pro­zy Phi­li­pa K. Dic­ka, ale i innych pisa­rzy scien­ce fic­tion, poru­sza­ją­cych ten temat tak­że od stro­ny świa­tów wir­tu­al­nych (Wil­liam Gib­son, Ian Ste­ven­son), fil­mów i filo­zo­fii, szcze­gól­nie meta­fi­zy­ki, bar­dziej świa­do­mie zaczą­łem się nad tym zasta­na­wiać, szu­kać jakichś logicz­nych odpo­wie­dzi. To widać w publi­ko­wa­nych prze­ze mnie tek­stach scien­ce fic­tion. Ale potem, w związ­ku z róż­ny­mi, naj­czę­ściej nie­ko­rzyst­ny­mi wyda­rze­nia­mi w moim życiu, nad­szedł moment głęb­sze­go wej­rze­nia w same­go sie­bie, czy­li to wła­śnie, co nazy­wa­my roz­wo­jem ducho­wym. I oka­za­ło się, że szu­ka­łem odpo­wie­dzi nie cał­kiem tam, gdzie powi­nie­nem. Nie twier­dzę, że zupeł­nie nie tam, lecz nie cał­kiem. To stwo­rzy­ło nową jakość, poznaw­czą i lite­rac­ką. Ale jed­no­cze­śnie zro­zu­mia­łem, że chcąc prze­ka­zać to, co chciał­bym, nie mogę dłu­żej tkwić w sztyw­nej for­mu­le fan­ta­sty­ki, że para­dok­sal­nie nurt głów­ny lite­ra­tu­ry stwa­rza ku temu szer­szą prze­strzeń. Jest to widocz­ne w wie­lu utwo­rach wiel­kich mistrzów współ­cze­sne­go main­stre­amu, np. Haru­kie­go Mura­ka­mie­go czy Kazuo Ishi­gu­ro. Od jakie­goś cza­su sta­ram się więc łączyć oby­cza­jo­wość z fan­ta­sty­ką. W sfe­rze oby­cza­jo­wej inte­re­su­ją mnie głów­nie spra­wy inter­per­so­nal­ne, szcze­gól­nie rela­cje oraz ich psy­cho­lo­gicz­ne i emo­cjo­nal­ne kon­se­kwen­cje. Siłą rze­czy naj­czę­ściej poru­szam ten temat od stro­ny męż­czyzn, zacho­wu­jąc, mam nadzie­ję, nie­zbęd­ny w takim przy­pad­ku obiektywizm.

Co sprawia, że pisze Pan równolegle o świecie wyobraźni i o codziennej rzeczywistości? Czy te dwa obszary w jakiś sposób się przenikają?

– W moim odczu­ciu bar­dzo. Prze­cież każ­dej nocy, kie­dy zasy­pia­my, prze­no­si­my się do rze­czy­wi­sto­ści, któ­ra nawet jeśli jest roz­po­zna­wal­na, jed­no­cze­śnie jest zupeł­nie inna, nie­kie­dy wręcz sur­re­ali­stycz­na. To samo doty­czy marzeń na jawie. Czy więc jawa tak bar­dzo róż­ni się od snów? Może tyl­ko kon­tekst jest inny i dla­te­go wyda­je się nam, że codzien­ność jest praw­dziw­sza. Posłu­żę się tutaj sło­wa­mi jed­ne­go z moich ulu­bio­nych prze­wod­ni­ków ducho­wych, Rama­na Maha­ri­shie­go, któ­re zacy­to­wa­łem też w powie­ści Świat jest żaden: Fil­mo­wa postać na ekra­nie oglą­da fil­mo­wy świat. Co sta­no­wi rze­czy­wi­stość pomię­dzy posta­cia­mi w fil­mie i ich spra­wa­mi? Ilu­zyj­na postać oglą­da ilu­zyj­ny świat. Ty sam i świat wokół cie­bie, jeste­ście tak samo praw­dzi­wi, jak fil­mo­wa postać i jej fil­mo­wy świat. Oczy­wi­ście myśl ta ma głęb­szy ducho­wy kon­tekst, któ­ry ja połą­czy­łem z hipo­te­zą symu­la­cji. Jeże­li mówi­my: wyobraź­nia, mówi­my o tej samej ener­gii, z któ­rej skła­da­ją się codzien­ne, nawet te naj­bar­dziej bła­he myśli. Nie­raz zada­wa­łem sobie pro­ste pyta­nie: Skąd czer­pią pomy­sły ludzie tacy, jak arty­ści czy naukow­cy, two­rzą­cy wyna­laz­ki lub odkry­wa­ją­cy nowe zasa­dy rzą­dzą­ce świa­tem? Prze­cież to nie może brać się jedy­nie z jakie­goś bli­żej nie­de­fi­nio­wal­ne­go talen­tu i wciąż ogra­ni­cza­ją­cej nas wie­dzy, musi mieć głęb­sze źró­dło. Tym źró­dłem, moim zda­niem, jest świa­do­mość zbio­ro­wa, wiel­ka ener­gia, o któ­rej mówił nauko­wiec Niko­la Tesla, i o któ­rej mówi Eckhart Tol­le, współ­cze­sny prze­wod­nik ducho­wy. Po pro­stu jed­ni mają lep­sze z nią połą­cze­nie, inni słab­sze, co może być kon­se­kwen­cją kar­micz­ną. Stąd już oczy­wi­ście jeden krok do nauk ducho­wych, szcze­gól­nie mistrzów Wscho­du, któ­rzy w tej kwe­stii wypo­wia­da­ją się zadzi­wia­ją­co spój­nie zarów­no z Teslą, jak i z coraz bar­dziej roz­wi­ja­ją­cą się fizy­ką kwantową.

PRZECZYTAJ TAKŻE

Fiedlerowie: podróże i Muzeum

Czarna legenda pomorskich masonów (cz. 1)

1 z 4

- +

A jak zaczęła się Pana osobista fascynacja myślą Dalekiego Wschodu i mistrzami duchowymi?

– To zain­te­re­so­wa­nie się­ga jesz­cze cza­sów stu­denc­kich. Stu­diu­jąc histo­rię na Uni­wer­sy­te­cie Jagiel­loń­skim, mia­łem w ramach zajęć dodat­ko­wych moż­li­wość uczest­ni­cze­nia w wykła­dach z filo­zo­fii i reli­gio­znaw­stwa. Wte­dy po raz pierw­szy zetkną­łem się z Bha­ga­wad­gi­tą, a poprzez nią z hin­du­izmem krysz­na­ic­kim. Potem, jak­by idąc za cio­sem, zain­te­re­so­wa­łem się bud­dy­zmem. Rezo­no­wa­ło to w moim odczu­ciu z pew­ny­mi kon­cep­cja­mi astro­fi­zycz­ny­mi czy też nie­któ­ry­mi wizja­mi pisa­rzy two­rzą­cych fan­ta­sty­kę. Ale nie było to jesz­cze zain­te­re­so­wa­nie głę­bo­kie, bar­dziej fascy­na­cja odmien­no­ścią myśli i spoj­rze­nia na świat mate­rial­ny i świat ducho­wy. Głęb­sze zain­te­re­so­wa­nie przy­szło wie­le lat póź­niej, kie­dy już moc­no wsze­dłem w temat samo­roz­wo­ju. Wte­dy zaczę­ło się ponow­ne stu­dio­wa­nie histo­rii reli­gii, czy­ta­nie, słu­cha­nie audio­bo­oków naj­róż­niej­szych mistrzów ducho­wych. Do tego doszły prak­ty­ki medy­ta­cyj­ne, naj­czę­ściej osa­dzo­ne w tra­dy­cji bud­dyj­skiej, nawet jeże­li były przez świat zachod­ni zmo­dy­fi­ko­wa­ne i roz­pro­pa­go­wa­ne, jak np. słyn­ne tech­ni­ki Wima Hofa. Po dro­dze zetkną­łem się też z indiań­ską Medy­cy­ną, tak­że prak­tycz­nie. Poszu­ki­wa­łem róż­nych dróg wio­dą­cych do celu, ale osta­tecz­nie, w wyni­ku swe­go rodza­ju auto­se­lek­cji opar­tej na intu­icji, uzna­łem, że naj­bli­żej mi do nie­któ­rych wschod­nich kon­cep­cji, tym bar­dziej że jak wspo­mnia­łem, para­dok­sal­nie, a może wca­le nie para­dok­sal­nie, zbli­ża się też do nich współ­cze­sna nauka.

Skąd pomysł, aby rozpocząć cykl artykułów poświęcony mistrzom duchowym? Jaki cel chce Pan osiągnąć, zapoznając Czytelników z ich dorobkiem i przesłaniem? (pierwszy odcinek pojawi się już w NŚ 1/2026 – red.)

– Uwa­żam, że ludzie powin­ni poznać dzie­ła nauczy­cie­li ducho­wych z róż­nych krę­gów kul­tu­ro­wych. Nawet ci, któ­rzy wolą naukę. To napraw­dę posze­rza per­cep­cję, pod warun­kiem że nie pod­cho­dzi­my do tego dok­try­nal­nie. Czy to zare­zo­nu­je, czy nie, to już osob­na spra­wa. Wszak nawet Bud­da powia­dał: Nie wierz w nic, ani w to, co ktoś napi­sał, ani w to, co ktoś powie­dział. Nawet, jeśli ja to powie­dzia­łem. Chy­ba, że zga­dza się to z Two­im rozu­mem i zdro­wym roz­sąd­kiem. Może więc się oka­zać, że taki cykl zachę­ci do się­gnię­cia po dzie­ło kon­kret­ne­go nauczy­cie­la. Oczy­wi­ście, wąskie ramy arty­ku­łu pozwa­la­ją jedy­nie na ogól­ne przy­bli­że­nie syl­wet­ki i wio­dą­cych myśli, ale może to wystar­czy. Całą resz­tę praw­dzi­wie zain­te­re­so­wa­ny tema­tem Czy­tel­nik zro­bi sam – bo o to w roz­wo­ju ducho­wym tak napraw­dę cho­dzi. Ja będę w tym przy­pad­ku jedy­nie wektorem.

Jakich mistrzów zamierza Pan przedstawić Czytelnikom? Czy będą to wyłącznie postaci historyczne, czy również współcześni nauczyciele – niekiedy bardzo kontrowersyjni?

– Myślę, że zro­bię solid­ny prze­gląd i przed­sta­wię co naj­mniej kil­ku­dzie­się­ciu nauczy­cie­li. Będą to posta­ci zarów­no histo­rycz­ne, jak i cał­kiem nam współ­cze­sne, wywo­dzą­ce się z róż­nych krę­gów kul­tu­ro­wych. Żeby cykl nie wydał się nud­ny, wymy­śli­łem taką for­mu­łę, by nie trzy­mać się ści­śle chro­no­lo­gii. Raz będę więc przed­sta­wiał sta­re­go mistrza, a w kolej­nym odcin­ku współ­cze­sne­go. Posta­ram się jedy­nie wią­zać ich poglą­dy, cho­ciaż dla nie­mal wszyst­kich współ­cze­snych nauczy­cie­li prak­tycz­nie nie ist­nie­je już ten podział. Czer­pią oni z całej spu­ści­zny ducho­wo­ści i reli­gij­no­ści, co uwa­żam za wiel­ką siłę ruchu/nurtu samo­roz­wo­jo­we­go. Na pew­no w pierw­szej kolej­no­ści sku­pię się na tych, któ­rych sło­wa i mnie pomo­gły w cięż­kich chwi­lach. To potęż­ne umy­sły, nawet te kon­tro­wer­syj­ne postacie.