Od psychozy do gnozy. Otchłań Carla Gustava Junga

Polemiki, zarzuty, kontrowersje wokół myśli Szwajcara trwają od wielu lat – co pokazuje z jednej strony ich żywotność, aktualność, a z drugiej także pewną dotkliwość, obrazoburczość i wieloznaczność. Do szczególnie kłopotliwego, dla zwolenników naukowego Junga, należą jego rzeczywiste, ale złożone w swej wymowie fascynacje gnostyckie… Fascynacje, które powodowały i powodują nadal, także oskarżenia psychiatry o uleganie i upowszechnianie złowrogich polityczne ideologii

Świa­to­wej sła­wy psy­chia­tra, twór­ca kie­run­ku tzw. psy­cho­lo­gii ana­li­tycz­nej w dwu­dzie­sto­wiecz­nej psy­cho­lo­gii, Carl Gustav Jung (1875−1961) to nie tyl­ko uczo­ny, współ­pra­cow­nik Zyg­mun­ta Freu­da (1856−1939) – pio­nie­ra badań ludz­kiej duszy i jej tera­pii czy­li psy­cho­ana­li­zy, ale tak­że filo­zof, huma­ni­sta, arty­sta, oraz w opi­nii swo­ich zwo­len­ni­ków (wyznaw­ców?) i prze­ciw­ni­ków – praw­dzi­wy gno­styk, albo wręcz here­tyk; pre­kur­sor i guru neo­gno­styc­kie­go New Age… 

Po okre­sie inten­syw­nej dzia­łal­no­ści oraz przy­jaź­ni łączą­cej obu pio­nie­rów – bada­czy głę­bin ludz­kiej duszy (pierw­sza deka­da XX wie­ku), nastą­pi­ło jej dra­ma­tycz­ne zerwa­nie i koniec ser­decz­nych rela­cji. Poróż­ni­ło ich podej­ście do pod­sta­wo­wej kon­cep­cji, sfor­mu­ło­wa­nej przez Freu­da, do nie­świa­do­mo­ści oraz do sek­su­al­ne­go cha­rak­te­ru libi­do, pod­sta­wy psy­cho­ana­li­tycz­nej myśli i prak­ty­ki. Dla Jun­ga, kon­cep­cje wie­deń­skie­go neu­ro­lo­ga oka­za­ły się być zbyt wąskie, dogma­tycz­ne. Redu­ko­wa­nie bogac­twa ludz­kich doświad­czeń, moty­wa­cji, do przede wszyst­kim, dzie­cię­cych traum i pra­gnień ero­tycz­nych, uznał za istot­ne ogra­ni­cze­nie. Psy­cho­lo­gia ana­li­tycz­na, któ­rą zbu­do­wał po roz­sta­niu z Freu­dem, zosta­ła ukie­run­ko­wa­na na roz­wój indy­wi­du­al­ne­go ludz­kie­go poten­cja­łu, na zada­nie z któ­rym, wraż­li­wa, a czę­sto zra­nio­na oso­ba win­na się zmie­rzyć: na świa­do­mą inte­gra­cję arche­ty­po­wych tre­ści głę­bo­kiej (zbio­ro­wej) nie­świa­do­mo­ści z wła­snym ja, z ego, a osta­tecz­nie, na zbu­do­wa­nie osi ego/jaźń, peł­nej oso­bo­wo­ści, czy­li na indy­wi­du­ację. 

PRZECZYTAJ TAKŻE

Z życia pacjenta onkologicznego wzięte

Obrona tego, co niewidzialne

Poże­gna­nie z Freu­dem w 1913 r., zbie­gło się dla Jun­ga z prze­ży­wa­ny­mi prze­zeń same­go poważ­ny­mi zabu­rze­nia­mi psy­chicz­ny­mi – a może je po czę­ści wywo­ła­ło? Wszak ojciec psy­cho­ana­li­zy uwa­żał Car­la Gusta­va za swo­je­go przy­bra­ne­go syna, dzie­dzi­ca swych teo­rii i orga­ni­za­cji (Jung peł­nił rolę prze­wod­ni­czą­ce­go Mię­dzy­na­ro­do­we­go Towa­rzy­stwa Psy­cho­ana­li­tycz­ne­go w latach 1910–13). Autor Sym­bo­li prze­mia­ny. Ana­li­zy do pre­lu­dium schi­zo­fre­nii (1913), dzie­ła zry­wa­ją­ce­go z psy­cho­ana­li­zą freu­dow­ską, doświad­czał podob­nych sta­nów psy­cho­tycz­nych, jak psy­chia­trycz­ni pacjen­ci, któ­rych leczył! Trwa­ją­cy kil­ka lat ciąg wizji, halu­cy­na­cji, nie­zwy­kłych sta­nów świa­do­mo­ści sam okre­ślił pod koniec życia w auto­bio­gra­fii Wspo­mnie­nia, sny i myśli z 1961 r. (to swo­iste Cre­do Jun­ga), jako kon­fron­ta­cję z nie­świa­do­mo­ścią. Jung pod­jął się wów­czas swo­istej i sku­tecz­nej auto­te­ra­pii, któ­ra następ­nie sta­ła się pew­nym wzo­rem dla dzia­łań psy­cho­te­ra­peu­tycz­nych w psy­cho­lo­gii ana­li­tycz­nej w ogó­le. W jej trak­cie zapi­sy­wał sny, noto­wał wizje, ba – pro­wo­ko­wał je – opra­co­wu­jąc przy oka­zji rodzaj spe­cy­ficz­nej medy­ta­cji nad obra­za­mi wyła­nia­ją­cy­mi się z nie­świa­do­mo­ści, któ­rą nazwał aktyw­ną ima­gi­na­cją (wyobraź­nią), malo­wał je i rzeź­bił (przy oka­zji stał się pre­kur­so­rem arte­te­ra­pii!). Jed­no­cze­śnie cały czas roz­wi­jał swo­ją wie­dzę, poszu­ku­jąc ana­lo­gii dla uchwy­ce­nia zna­cze­nia danych mu dziw­nych prze­żyć, zgłę­biał mito­lo­gię, wie­rze­nia reli­gij­ne, lite­ra­tu­rę, filo­zo­fię, jogę, alche­mię, a tak­że sys­te­my wie­dzy ezo­te­rycz­nej np. szwedz­kie­go uczo­ne­go, misty­ka i inter­pre­ta­to­ra Biblii, Ema­nu­ela Swe­den­bor­ga (1688−1772). Prak­ty­ka ta, sta­ła się fun­da­men­tem jego wszel­kich dzia­łań inter­pre­ta­cyj­nych, jako tzw. ampli­fi­ka­cja, czy­li posze­rza­nie i wzmac­nia­nie zna­czeń, kon­tek­stów rozu­mie­nia, jed­ną z dróg do inte­gra­cji tre­ści nie­świa­do­mych, słu­żą­cą indy­wi­du­acji. Jed­nak, w związ­ku z tre­ścią poja­wia­ją­cą się w wizjach, z sym­bo­licz­ny­mi posta­cia­mi, któ­re zaczę­ły nawie­dzać jego fan­ta­zję, uznał że sta­ro­żyt­ny gno­sty­cyzm, rywal począt­ków chrze­ści­jań­stwa, to zja­wi­sko szcze­gól­nie waż­ne dla poję­cia tego, cze­go wów­czas doświadczał.