Święta wyrocznia Parnasu (cz. 2)

Ciąg dalszy opowieści o wyroczni delfickiej, której sława przetrwała do dzisiejszych czasów i która wciąż fascynuje, pobudzając wyobraźnię ludzi. Kim była, bądź były Pytie? I czemu zawdzięczały trafność swoich przepowiedni?

Na dwoje babka wróżyła

Jed­nak naj­więk­sze zaszczy­ty w Del­fach przy­pa­dły w udzia­le Home­ro­wi, gdyż to wła­śnie jego spi­żo­wy posąg umiesz­czo­no we wnę­trzu sank­tu­arium. Każ­dy przy­by­wa­ją­cy po pora­dę mógł przyj­rzeć się pośmiert­ne­mu wize­run­ko­wi poety, jak rów­nież prze­czy­tać treść wróż­by, jakiej mu udzie­lo­no: – Ojczy­zną twej mat­ki jest Ios, któ­ra cie­bie po śmier­ci przyj­mie, lecz się wystrze­gaj zagad­ki zada­nej przez dzie­ci. Ostrze­że­nie wyrocz­ni Homer wziął sobie do ser­ca, nato­miast trud­niej­szym zada­niem oka­za­ła się inter­pre­ta­cja prze­po­wie­dzia­nej zagad­ki. Gdy poeta prze­by­wał na Ios, miał spy­tać małych ryba­ków, co uda­ło im się zło­wić, na co odpar­li oni enig­ma­tycz­nie: – Pozo­sta­wi­li­śmy to, co zło­wi­li­śmy, nie­sie­my zaś to, cze­go nie zło­wi­li­śmy. Tym poło­wem osta­tecz­nie oka­za­ła się… wsza­wi­ca, na któ­rą wiel­ki poeta zmarł, nie zin­ter­pre­to­waw­szy na czas dzie­cię­cej łami­głów­ki. Od szcze­gó­łu do ogó­łu przejdź­my jed­nak do nie­zwy­kle traf­ne­go opi­su sty­lu wypo­wie­dzi wyrocz­ni, jaki pozo­sta­wił po sobie Hera­klit z Efe­zu (ten od pan­ta rhei): – Pan, któ­re­go wyrocz­nia znaj­du­je się w Del­fach, ani mówi, ani ukry­wa, lecz tyl­ko daje znak. I w rze­czy samej, po ust­nych odpo­wie­dziach Pytii nie nale­ża­ło się spo­dzie­wać ani tak ani nie, ani jakie­go­kol­wiek tłu­ma­cze­nia na chłop­ski rozum, no chy­ba że decy­do­wa­no się na naj­prost­sze wró­że­nie pole­ga­ją­ce na cią­gnię­ciu losów z pate­ry. Uży­wa­ne przez kapłan­ki meta­fo­ry i krę­te odpo­wie­dzi ukła­da­ne w for­mie hek­sa­me­tru jed­nym się podo­ba­ły, innym nie.

Ci ostat­ni już w cza­sach poety Pin­da­ra przy­da­li Apol­li­no­wi łat­kę Lok­sias, czy­li Uko­śny, Dwu­znacz­ny albo Zawi­ły. Według saty­ry­ka i – doda­ła­bym tak­że cyni­ka – Lukia­na, zagad­ko­wy język, któ­rym posłu­gi­wa­ły się kapłan­ki, był celo­wym zabie­giem sto­so­wa­nym przez spryt­ne­go Apol­la, żeby nie skom­pro­mi­to­wać się w przy­pad­ku nie­uda­ne­go pro­roc­twa. Więk­szość jed­nak ceni­ła sobie deko­ra­cyj­ne i ambi­wa­lent­ne wer­sy, jako że poezja była wśród sta­ro­żyt­nych nie­zwy­kle cenio­na oraz budzi­ła respekt swo­ją zagad­ko­wo­ścią, zmu­sza­jąc do inter­pre­ta­cji wła­snej. A nie­rzad­ko trze­ba było dłu­go pogłów­ko­wać nad zna­cze­niem odpo­wie­dzi Pytii! Przy oka­zji aneg­dot­ki o Home­rze wyszło na jaw, że nawet tak mądry i bie­gły w rymo­wa­nej for­mie poeta nie potra­fił pra­wi­dło­wo roz­szy­fro­wać zagad­ki prze­po­wie­dzia­nej przez wyrocz­nię. Co dopie­ro miał powie­dzieć zwy­kły Papa­do­po­ulos (grec­ki odpo­wied­nik Kowal­skie­go)? W więk­szo­ści przy­pad­ków sło­wa wyrocz­ni sta­no­wi­ły jedy­nie pomost do odsło­nię­cia tajem­ni­cy, inspi­ra­cję do odkry­cia sophii (mądro­ści życio­wej i filo­zo­ficz­nej), czy też jak to słusz­nie ujął Hera­klit, znak. Nie­po­praw­nie też było­by wygło­szo­ne w przy­byt­ku del­fic­kim sen­ten­cje koja­rzyć z Deka­lo­giem, choć nie­któ­re mak­sy­my z Delf, takie jak: Kła­niaj się temu, co boskie, Czcij opatrz­ność, Uni­kaj tego, co nie­spra­wie­dli­we czy Panuj nad przy­jem­no­ścią, wyda­ją się być bli­skim echem jude­ochrze­ści­jań­skich przykazań.

PRZECZYTAJ TAKŻE

Piramidy nie były grobowcami: nowa teoria starożytnej technologii sonochemicznej

Na tropach pochówków pierwszych Piastów

Sentencje

Bez wąt­pie­nia naj­słyn­niej­szą sen­ten­cją del­fic­ką, któ­ra na sta­łe zapi­sa­ła się w filo­zo­fii, histo­rii, kul­tu­rze oraz reli­gii – a w zasa­dzie myśli gno­stycz­nej – było Gno­thi seau­ton (gr. γνῶθι σεαυτόν) Poznaj same­go sie­bie. Pla­ton, któ­ry tej fra­zie dawał znak rów­no­ści z ostrze­że­niem Roz­waż­ny bądź!, uwa­żał, że po raz pierw­szy wypo­wie­dzia­ła ją pod wpły­wem boskie­go natchnie­nia jed­na z wcze­snych Pytii – moż­li­we, że wspo­mnia­na już wcze­śniej Femo­noe bądź też Fano­thea, któ­ra jako pierw­sza mia­ła ukła­dać prze­po­wied­nie w for­mie hek­sa­me­tru, wier­sza tak umi­ło­wa­ne­go przez sta­ro­żyt­nych i sto­so­wa­ne­go przez póź­niej­sze kapłan­ki. Choć więk­szość antycz­nych pisa­rzy nie potra­fi­ła dojść do kon­sen­su­su co do autor­stwa Poznaj same­go sie­bie, gene­za tej sen­ten­cji naj­pew­niej się­ga cza­sów tzw. Sied­miu Mędr­ców i naj­czę­ściej przy­wo­ły­wa­ne­go z nich Chi­lo­na ze Spar­ty. Ten żyją­cy w VI w. p.n.e., poli­tyk i myśli­ciel, miał zło­żyć tę, podob­nie jak i dwie pozo­sta­łe mak­sy­my Nic ponad mia­rę oraz Porę­ka i już nie­szczę­ście jako wotum w Del­fach. Wszyst­kie trzy zosta­ły wyry­te w kamie­niu, i tu poja­wia się kolej­ny spór o dokład­ną ich loka­li­za­cję, ponie­waż zda­niem Pli­niu­sza Star­sze­go, inkru­sto­wa­ne zło­tem bły­ska­ły w słoń­cu z fron­to­nu świą­ty­ni, z kolei inni kro­ni­ka­rze (jak Pau­za­niasz) umiesz­cza­ją je to na zewnętrz­nych kolum­nach, to w pro­na­os, czy­li przed­sion­ku świą­ty­ni. Nie­za­leż­nie od loka­li­za­cji tych trzech sen­ten­cji, o ich sła­wie dowia­dy­wa­ły się kolej­ne poko­le­nia grec­kich kolo­ni­stów, jako że śla­dy po inskryp­cjach z Delf po dziś dzień znaj­do­wa­ne są na mar­mu­ro­wych pły­tach, papi­ru­sach, na frag­men­tach kolumn na sta­no­wi­skach arche­olo­gicz­nych w naj­od­le­glej­szych czę­ściach byłe­go świa­ta hel­le­ni­stycz­ne­go (to ostat­nie w Ai-Kha­no­um w Afga­ni­sta­nie – odkry­cie z 1966 r.).