Wileńska klątwa Jagiellończyka

Zda­niem odkryw­cy i bada­cza tej klą­twy, Zbi­gnie­wa Świę­cha, któ­ry na jej ślad natra­fił kil­ka lat po tym, jak odkrył ist­nie­nie wawel­skiej klą­twy Jagiel­loń­czy­ka, ta wileń­ska jest sil­niej­sza od jej kra­kow­skie­go pier­wo­wzo­ru i – jeśli o klą­twie moż­na tak powie­dzieć – pełniejsza.

PRZECZYTAJ TAKŻE

Alchemia: w pogoni za nieśmiertelnością

Kobiety pierwszych Piastów

Gawęda Mistrza

Posłu­chaj­my jego gawę­dy na ten temat:

– Po wznie­sie­niu w kate­drze wawel­skiej Kapli­cy Świę­to­krzy­skiej (oko­ło 1470 roku) – jako pierw­sze­go mau­zo­leum dla rodzi­ny kró­lew­skiej, monar­cha Kazi­mierz Jagiel­loń­czyk, a jed­no­cze­śnie wiel­ki ksią­żę litew­ski zbu­do­wał w Wil­nie ową Kapli­cę Kró­lew­ską w roku 1474. Nie mógł prze­wi­dzieć, że dokład­nie 10 lat póź­niej pocho­wa tu swe­go mło­de­go syna Kazi­mie­rza, wynie­sio­ne­go w 1602 roku na ołta­rze – patro­na Litwy. W 1506 spo­czął tu inny z jego synów – król Alek­san­der Jagiel­loń­czyk, a tak­że dwie kolej­ne żony jego wnu­ka Zyg­mun­ta Augu­sta: Elż­bie­ta (†1545) i Bar­ba­ra Radzi­wił­łów­na (†1551). 

– Kto i kie­dy umie­ścił napis, zawie­ra­ją­cy zaklę­cie – prze­stro­gę dla tych, któ­rzy zechcą mimo wszyst­ko zakłó­cić spo­kój zmar­łym? Czy był wyra­żo­ną w ten spo­sób wolą kró­la Kazi­mie­rza Jagiel­loń­czy­ka – czy też jego syna Alek­san­dra? Czy zaklę­cia tego rodza­ju bra­ły swą moc jesz­cze z cza­sów mitycz­nych, wie­rzeń w magię i cza­ry, z oby­cza­jo­wo­ści pogań­skiej Litwy? 

W Wil­nie od roku 1931 zaczę­ły dziać się rze­czy niesamowite.

Tajemnicze zgony

Święch kon­ty­nu­uje:

– W trak­cie powo­dzi we wrze­śniu tegoż roku, gdy Wilia zala­ła pod­zie­mia kate­dry; odna­le­zio­no w nich przy­pad­ko­wo szcząt­ki kró­lew­skie, po któ­rych ślad zagi­nął w poło­wie sie­dem­na­ste­go stu­le­cia. Po wyję­ciu kości monar­szych, „klą­twa” dała znać o sobie…

– Wcze­śnie rano, 5 stycz­nia 1933 roku, w nie­sły­cha­nych oko­licz­no­ściach stra­cił życie prof. Juliusz Kłos kie­row­nik badań kate­dral­nych pod­zie­mi. W wileń­skich gaze­tach pisa­no: „WSTRZĄSAJĄCY ZGON PROFESORA JULIUSZA KŁOSA, ATAK SERCA STRĄCIŁ GO W ZABÓJCZĄ GŁĘBIĘ WINDY”. W dro­dze do lep­sze­go (ponoć) świa­ta nie­wie­le wyprze­dził Kło­sa inży­nier August Przy­godz­ki – poma­gał prof. Juliu­szo­wi Kło­so­wi w roku 1931 i 1932 nie wie­dząc, że to już kres jego życia. 

Dzie­sięć mie­się­cy przed pro­fe­so­rem Kło­sem zmarł ksiądz biskup Wła­dy­sław Ban­dur­ski, czło­nek komi­te­tu rato­wa­nia wileń­skiej kate­dry. Zmarł mając 67 lat, 6 mar­ca 1932 roku. Nie był więc czło­wie­kiem sta­rym. W roku 1932 pro­fe­sor Fer­dy­nand Rusz­czyc został spa­ra­li­żo­wa­ny w wie­ku 62 lat i wkrót­ce, w roku 1936, umarł.

– Już w 1933 roku wiel­ki publi­cy­sta i repor­ter Ksa­we­ry Pru­szyń­ski, na łamach wileń­skie­go „Sło­wa” zada­wał kon­ser­wa­to­rom pod­zie­mi kate­dry w tym mie­ście, tym samym bada­czom, co dopie­ro wyj­mu­ją­cym szczę­ty Alek­san­dra Jagiel­loń­czy­ka, po kolej­nej, kosz­mar­nej „bole­snej świe­żą żało­bą lita­nii” – dra­ma­tycz­ne pytanie:

– „I czyż to jest praw­da… to, co mówią, to, co… plo­tą, że ci, co się tknę­li murów kate­dry, nie zgi­nę­li swo­ją śmier­cią?? Przy­zna­je, że zło­wiesz­czy i ostrze­gaw­czy napis bije w oczy od wie­ków, ale „prze­cież odno­si się do burzy­cie­li i gwał­ci­cie­li, a nie budowniczych”.

Ale klą­twa dzia­ła­ła nadal. Pra­wie dokład­nie w swe 56 uro­dzi­ny 13 lute­go 1935 roku na udar ser­ca umarł bli­ski przy­ja­ciel Rusz­czy­ca wybit­ny rzeź­biarz Bole­sław Bał­zu­kie­wicz. Pro­fe­sor Ludwik Soko­łow­ski zasłabł nagle w swo­im miesz­ka­niu i po chwi­li zmarł. Było to 7 czerw­ca 1936 roku w Wil­nie, miał zale­d­wie 54 lata…

Tylko legenda?

Trud­no komen­to­wać legen­dę, a zwłasz­cza z nią pole­mi­zo­wać – wszak to prze­cież legen­da. Święch nie ukry­wa, iż poprzez sko­ja­rze­nia histo­rycz­ne wileń­ską klech­tę roz­bu­do­wał i upo­rząd­ko­wał. To, co usły­szał w wer­sji suro­wej, było bez­ład­ną kupą pseu­do-fak­tów, ale – zazna­cza – wciąż żywych w świa­do­mo­ści wil­nian. Rów­nież byłych wil­nian, takich, jak np. pro­fe­sor Sta­ni­sław Lorentz. War­to zagłę­bić się w jego zna­ko­mi­te wspo­mnie­nia pt. Album wileń­ski, ale posłu­gu­jąc się przy lek­tu­rze klu­czem wileń­skiej klą­twy Jagiel­loń­czy­ka. I cóż się oka­że? Sędzi­wy pro­fe­sor, koło dzie­więć­dzie­siąt­ki spi­su­ją­cy swo­je mémo­ire, nadal… bał się klą­twy. Skąd ten wnio­sek? Z oso­ba­mi, któ­rych dra­ma­tycz­no-tra­gicz­ne chwi­le przed chwi­lą zosta­ły opi­sa­ne, pozo­sta­wał w bli­skiej przy­jaź­ni, ale żad­ne­go z tych zgo­nów – nie odno­to­wał. Ani sło­wem nie wspo­mniał o klą­twie, mimo iż była wte­dy na ustach nie­mal wszystkich.

Konkluzja badacza

Zbi­gniew Święch z cha­rak­te­ry­stycz­ną dla sie­bie swa­dą konkluduje:

– Wszyst­ko, co dotych­czas napi­sa­łem o klą­twie Jagiel­loń­czy­ka, z Wawe­lu i z Wil­na, jest hipo­te­zą. Jest pró­bą ode­rwa­nia choć­by na chwi­lę PT. Czy­tel­ni­ka od pro­zy ziem­skie­go byto­wa­nia w naszych dosyć ponu­rych cza­sach (nie­bosz­czy­ko­lo­gia sto­so­wa­na i klą­two­lo­gia nie­sa­mo­wi­ta nie słu­żą wszak dosmu­ca­niu), jest poszu­ki­wa­niem spo­so­bu myśle­nia w nie­co innym wymia­rze i jed­no­cze­śnie nową, mam taką nadzie­ję, cał­ko­wi­cie real­ną meto­dą popu­la­ry­za­cji wie­dzy, zwłasz­cza huma­ni­stycz­nej, o naszej spu­ściź­nie dziejowej.

Tyle autor i odkryw­ca. Do jego słów moż­na jedy­nie dodać, że tajem­ni­cze wileń­skie zgo­ny, o któ­rych pisze, są rze­czy­wi­ście trud­ne do wytłu­ma­cze­nia. A gdy powią­zać je z napi­sem w kapli­cy kró­lew­skiej w wileń­skiej kate­drze z tym, co w latach 80-tych dzia­ło się na Wawe­lu… Wnio­ski nasu­wa­ją się same.

PS: Serdecznie dziękuję za współpracę prof. Tomaszowi Węcławowiczowi z Krakowa