Bóg, który cierpi i który się bawi

Czy to możliwe, by Bóg cierpiał? Wiele osób słysząc podobne pytanie, żachnęłoby się i zdecydowanie pokręciło głową. Klasyczna teologia faktycznie przeczyła takiemu pomysłowi, umieszczając go w okolicach niebezpiecznej herezji. Jednak po II wojnie światowej, gdy triumfy święciło trudne do objęcia rozumem bestialstwo, obraz Boga przyglądającego się temu wszystkiemu z dystansu, stał się nie do zaakceptowania. Właśnie wtedy Jürgen Moltmann napisał zdanie, które później wielokrotnie cytowano: Gdyby Bóg był niezdolny do cierpienia… byłby także niezdolny do miłości…

Począw­szy od cza­sów Ojców Kościo­ła wie­rzo­no, iż Bóg Biblii jest Bogiem bez namięt­no­ści. Inny­mi sło­wy, moż­na nazwać Go nie­czu­łym. Aż do XIX wie­ku o namięt­no­ściach myśla­ło się wyłącz­nie w kon­tek­ście stwo­rzeń – nie odno­sząc tej cechy do Stwór­cy. Coś, co sta­wa­ło się podat­ne na zmia­ny, zale­ża­ło od siły emo­cji innych, nie mogło być dosko­na­łe. Bóg nato­miast musiał ucho­dzić za nie­zmien­ne­go i samo­wy­star­czal­ne­go. Wła­śnie tym róż­nił się np. od bóstw grec­kich – prze­ży­wa­ją­cych waha­nia emo­cjo­nal­ne, pod­da­ją­cych się zaśle­pia­ją­ce­mu pożą­da­niu, albo na kogoś wście­kłych. Stwo­rze­nia Boga chrze­ści­jań­skie­go nie są w sta­nie wywo­łać u swe­go Pana żad­nej zmia­ny – ma On w sobie współ­czu­cie dla ludz­kich tra­ge­dii, ale sam – z racji swej natu­ry – jest nie­cier­pię­tli­wy, czy­li: nie dozna­je bólu.

W roku 1973 nie­miec­ki teo­log pro­te­stanc­ki Jür­gen Molt­mann przy­był do Tokio, by spo­tkać się ze swym kole­gą po fachu, Kazo­hem Kita­mo­rim, któ­ry opu­bli­ko­wał wła­śnie książ­kę The­olo­gy of the Pain of God (Teo­lo­gia bólu Boga). Spę­dzi­li czas na burz­li­wej dys­ku­sji, pod­czas któ­rej kre­dą ryso­wa­li na tabli­cy sche­ma­ty swo­ich teo­lo­gii. W tym tête-à-tête było coś sym­bo­licz­ne­go, bowiem obaj myśli­cie­le pocho­dzi z naro­dów, któ­re II woj­na świa­to­wa doświad­czy­ła w spo­sób dra­ma­tycz­ny. Zda­wa­ło się, że nowy obraz Boga musiał naro­dzić się w cie­niu nazi­stow­skich obo­zów śmier­ci i zrzu­co­nych na japoń­skie mia­sta bomb ato­mo­wych, któ­rych wybu­chy w jed­nej chwi­li pogrze­ba­ły 219 tysię­cy ist­nień. Pytanie: 

PRZECZYTAJ TAKŻE

2027, 2029, 2032: zapamiętajmy te daty!

Kuriozalne przypadki w historii medycyny

Gdzie był wówczas Bóg?

sta­ło się nie­zwy­kle palą­ce i spra­wi­ło, że teo­lo­dzy zapro­po­no­wa­li odpo­wiedź: A może cier­piał razem z tymi, któ­rzy dozna­wa­li udręki?

Molt­mann, żyjąc w Niem­czech, kra­ju wynisz­czo­nym i poko­na­nym przez woj­nę, dołą­czył się do tych roz­wa­żań, pisząc pra­cę The Cru­ci­fied God (Bóg ukrzy­żo­wa­ny,1972), któ­ra cier­pie­nie Boga sta­wia­ła w cen­trum histo­rycz­nych wyda­rzeń, okre­śla­jąc je jako akt soli­dar­no­ści wobec człowieka.

Z pyta­niem, jakie tu przy­wo­łu­je­my, teo­lo­dzy i filo­zo­fo­wie zma­ga­ją się od tysię­cy lat. Ogól­nie zga­dza­no się co do tego, że Bóg jest kocha­ją­cy, współ­czu­ją­cy i aktyw­nie inter­we­niu­je, by zła­go­dzić nasze cier­pie­nia, sam nato­miast bólu ani smut­ku nie odczu­wa. Począw­szy od roku 1890, coś powo­li zaczę­ło się zmie­niać: teo­lo­dzy dopu­ści­li otóż moż­li­wość, że Stwór­ca rów­nież prze­ży­wa ból, co nazwa­no dok­try­ną o nie­skoń­czo­nym smut­ku Boga lub dok­try­ną tra­ge­dii w Boskim życiu. Obok myśli­cie­li spod zna­ku krzy­ża, rów­nież rabin Abra­ham Heschel (któ­re­go dwie sio­stry zgi­nę­ły w nazi­stow­skich obo­zach zagła­dy) opo­wie­dział się za ideą, że Bóg w swej natu­rze posia­da zdol­ność dzie­le­nia bólu i cier­pie­nia z człowiekiem.

W XX wie­ku cier­pią­cy Bóg sta­je się jed­nym z naj­waż­niej­szych tema­tów teo­lo­gicz­nych. Die­trich Bon­ho­ef­fer, któ­ry notu­je swe prze­my­śle­nia w celi obo­zu jeniec­kie­go, stwier­dza, że tyl­ko cier­pią­cy Bóg może pomóc. Ideę tę w teo­lo­gii pro­ce­su przed­sta­wia też Alfred North Whi­te­he­ad, pisząc, że Bóg jest współ­cier­pią­cym, któ­ry rozumie.