Rozbłyśnięcie światła w duszy

Przyglądając się spuściźnie Böhmego, nie dziwi fakt wyjątkowej rozbieżności w ocenie jego dzieła, i to w odniesieniu do zasadniczych kierunków myśli. Pytano więc: czy był on nieświadomym idealistą-panteistą, czy może najwybitniejszym przedstawicielem filozofii chrześcijańskiej? Czy był panteistą-materialistą, czy raczej gnostykiem i dualistą? A może jednak jego wyobrażenie Boga z chrześcijaństwem niczego wspólnego nie ma? Ależ skądże, słyszymy z innej strony: Nikt inny jak Böhme nie pojął lepiej istoty Boga chrześcijan

Zapew­ne już na począt­ku może poja­wić się pyta­nie, jaki sens ma – przy sta­nie współ­cze­snej wie­dzy ezo­te­rycz­nej, otwar­tej na osią­gnię­cia naj­now­szej nauki, w tym fizy­ki kwan­to­wej – przy­po­mi­na­nie syl­wet­ki misty­ka chrze­ści­jań­skie­go z prze­ło­mu XVI i XVII wie­ku? Jaką war­tość nie­sie ze sobą prze­kaz Jako­ba Böh­me­go, owe­go mistrza szew­skie­go z Gör­litz (dzi­siej­szy Zgo­rze­lec), któ­ry nie mógł poszczy­cić się żad­nym nad­zwy­czaj­nym wykształ­ce­niem, a jego pisma nie speł­nia­ły nawet pod­sta­wo­wych wymo­gów obo­wią­zu­ją­cych twór­czość inte­lek­tu­al­ną? W tym wła­śnie miej­scu war­to przy­po­mnieć gło­śną pra­cę ame­ry­kań­skie­go fizy­ka Fri­tjo­fa Capry Tao fizy­ki¹Fri­tjof Capra, Tao fizy­ki. W poszu­ki­wa­niu podo­bieństw mię­dzy fizy­ką współ­cze­sną a misty­cy­zmem Wscho­du, tłum. Paweł Macu­ra, Poznań 2019.. Jej autor uka­zu­je nie­prze­mi­ja­ją­cą, donio­słą war­tość doświad­czeń mistycz­nych (w tym przy­pad­ku misty­ki Dale­kie­go Wscho­du) dla rozu­mie­nia ducho­wych praw rzą­dzą­cych świa­tem. Oczy­wi­ście, misty­ka ta ope­ro­wa­ła innym języ­kiem niż dzi­siej­sza zachod­nia nauka, lecz w obu przy­pad­kach zbież­no­ści na dro­dze pozna­wa­nia rze­czy­wi­sto­ści i jej funk­cjo­no­wa­nia – cze­go dowo­dzi Capra – oka­zu­ją się nie do pod­wa­że­nia. Widzi­my rów­nież, że samo zro­zu­mie­nie praw fizy­ki nie ozna­cza jesz­cze, iż poję­li­śmy wszel­kie zja­wi­ska fizy­kal­ne­go świa­ta, i że nasze pogłę­bia­ją­ce się pozna­nie prze­su­wa nas w stro­nę cze­goś jak­że nie­uchwyt­ne­go, cze­mu wyraz daje wła­śnie doświad­cze­nie mistyczne.

Jeśli podob­nie trak­to­wać spu­ści­znę Jako­ba Böh­me­go, dostrze­ga­jąc w jego dzie­le wyso­ką war­tość poznaw­czą, to w jakich aspek­tach mistycz­ne­go doświad­cze­nia? Böh­me wywarł olbrzy­mi wpływ, tak na współ­cze­sne mu śro­do­wi­ska, jak i na póź­niej­szych myśli­cie­li, poetów czy filo­zo­fów – mimo roz­bież­nych, kon­tro­wer­syj­nych ocen jego doko­nań. W swej fun­da­men­tal­nej pra­cy Filo­zo­fia Jako­ba Böh­me­go Ale­xan­dre Koy­re napi­sze tak: Pisma słyn­ne­go szew­ca-teo­zo­fa już daw­no odna­la­zły swo­je miej­sce w histo­rii filo­zo­fii. Od Hegla, któ­ry w „Histo­rii filo­zo­fii” poświę­cił Böh­me­mu osob­ny roz­dział pochwal­ny […], aż po filo­zo­fów współ­cze­snych, wszy­scy – z nie­licz­ny­mi wyjąt­ka­mi – dostrze­ga­ją w ciem­nym, nie­rów­nym i pogma­twa­nym dzie­le, któ­re napi­sał „phi­lo­so­phus teu­to­ni­cus”, ślad jed­ne­go z naj­więk­szych meta­fi­zycz­nych geniu­szów ludz­ko­ści.²Ale­xan­dre Koy­re, Filo­zo­fia Jako­ba Böh­me­go, tłum. i posło­wie Krzysz­tof Rut­kow­ski, War­sza­wa 2021.

PRZECZYTAJ TAKŻE

Targi Ezoteryczne w Poznaniu – 17–18 maja 2025 r.

V edycja programu Certyfikat dla Małych Księgarni

Umysł niesklasyfikowany

Przy­glą­da­jąc się spu­ściź­nie Böh­me­go, nie dzi­wi fakt wyjąt­ko­wej roz­bież­no­ści w oce­nie jego dzie­ła, i to w odnie­sie­niu do zasad­ni­czych kie­run­ków myśli. Pyta­no więc: czy był on nie­świa­do­mym ide­ali­stą-pan­te­istą, czy może naj­wy­bit­niej­szym przed­sta­wi­cie­lem filo­zo­fii chrze­ści­jań­skiej? Czy był pan­te­istą-mate­ria­li­stą, czy raczej gno­sty­kiem i duali­stą? A może jed­nak jego wyobra­że­nie Boga z chrze­ści­jań­stwem nicze­go wspól­ne­go nie ma? Ależ skąd­że, sły­szy­my z innej stro­ny: Nikt inny jak Böh­me nie pojął lepiej isto­ty Boga chrze­ści­jan.³Por. tam­że, s. 8–9.

Przypisy

• 1
  Fri­tjof Capra, Tao fizy­ki. W poszu­ki­wa­niu podo­bieństw mię­dzy fizy­ką współ­cze­sną a misty­cy­zmem Wscho­du, tłum. Paweł Macu­ra, Poznań 2019.
• 2
  Ale­xan­dre Koy­re, Filo­zo­fia Jako­ba Böh­me­go, tłum. i posło­wie Krzysz­tof Rut­kow­ski, War­sza­wa 2021.
• 3
  Por. tam­że, s. 8–9.
• 4
  Tam­że, s. 13–14.
• 5
  Jakob Böh­me, Auro­ra oder Mor­gen­röte im Aufgang [Auro­ra ‚czy­li Jutrzen­ka o poran­ku], oprac. Ger­hard Wehr, Wies­ba­den 2013, XIX, 4–9 . W niniej­szym arty­ku­le posił­ku­ję się prze­kła­dem zaczerp­nię­tym z dzie­ła A. Koy­re, w tłu­ma­cze­niu K. Rutkowskiego.
• 6
  Chciał­bym w tym miej­scu pole­cić uwa­dze Czy­tel­ni­ka zna­ko­mi­tą roz­pra­wę Andrze­ja Niem­czu­ka pt. Trak­tat o złu, UMCS, Lublin 2013.
• 7
  Por. A. Koy­re, dz. cyt., s. 206 i 48.
• 8
  Tam­że, s. 61.
• 9
  Por. J. Böh­me, De tri­bus prin­ci­piis, Vor­re­de; A. Koy­re, dz. cyt., s. 199–200.
• 10
  A. Koy­re, dz. cyt., s. 196–197.