Wspólne pieśni i klucz do naszego przetrwania

Gatunek Homo sapiens jako jedyny wykształcił na drodze ewolucji kilka wyjątkowych cech. Dwie są absolutnie kluczowe. Pierwsza to umiejętność kopiowania i naśladowania wzorców kulturowych. Druga – wynikająca z tej pierwszej – zdolność do ultrakooperacji, osiągania celów i współpracy z ludźmi niepołączonymi więzami plemiennymi lub pokrewieństwa. O takim unikatowym oprogramowaniu kulturowym oraz o tym, jak wielcy przywódcy dostrajają się do prawideł ludzkiej natury – z PIOTREM PLEBANIAKIEM, adeptem chińskiej filozofii wuwei oraz autorem książki Siły psychohistorii, rozmawia Marek Żelkowski W swojej publikacji pisze Pan na temat społecznego zarażania się stanami emocjonalnymi, a nawet fizjologicznymi. I to wszystko w książce o historii i geopolityce… – Wszystko – całe życie społeczne, a więc i geopolityka – sprowadza się do zarządzania motywacją zbiorowisk ludzkich. Tę wieczną prawdę znajdziemy w rozdziale V traktatu Sztuka wojny Sun Zi (VI w. p.n.e.). Wedle starożytnego mędrca Wódz Natchniony nie wydaje rozkazów, ale manipuluje motywacją i morale… żołnierzy i obywateli własnych, ale też i tych należących do przeciwnika. Wódz Natchniony powoduje umysłem wrażego wodza za pomocą przynęt i znajomości jego upodobań, lęków itp. Dzięki temu obiekt oddziaływania robi dokładnie to, co sam chce robić – w bezwiednym posłuszeństwie woli Mistrza. Jest to kluczowy fragment całego traktatu i oprócz mojego przekładu nie istnieje anglo- czy polskojęzyczna wersja, która by należycie tę myśl przekazywała. A świadczy ona o tym, że traktat ten nie jest w swym najgłębszym sensie dziełem militarnym. Stanowi natomiast kwintesencję filozofii i kosmologii zawartej w innym starożytnym dziele kanonicznym – w Księdze przemian . Tak! Sztuka wojny to instruktaż dostrojenia się do prawideł ludzkiej natury i logiki biegu zdarzeń. Militarny kontekst dzieła jest ledwie przygodnym materiałem poglądowym. Główne przesłanie traktatu polega na nauczeniu czytelnika pewnego protonaukowego sposobu patrzenia na świat i wpływania na cykle decyzyjne innych ludzi. Piotr Plebaniak – socjolog, z zamiłowania sinolog. Doktorant wydziału historiografii na Chinese Culture University w Tajpej na Tajwanie. Zawodowo specjalizuje się w negocjacjach handlowych, a naukowo zajmuje się psychologią konfliktu i historią wojskowości. Autor m.in. książek 36 forteli. Chińska sztuka podstępu, układania planów i skutecznego działania (2020), przekładu traktatu Sztuka wojny (2020), CHINY. Pulsujący matecznik cywilizacji (2022) oraz Prawidła geopolitycznej gry o przetrwanie (2023). Wódz lub władca, który posiądzie te umiejętności, stanie się dla postronnych nieodgadnionym . Cytując traktat: Wódz, co zwycięstwo osiąga sposobem takim, iż postronni je dostrzegają, nie jest mistrzem największym . Sun Zi pisze dalej, że nawet jeśli postronni zorientują się, że taki Wódz wygrał, sposób zwycięstwa zwykle pozostanie dla nich niezgłębiony. Napoleon sformułował tę myśl w formie bon motu: Lubię generałów, którzy mają szczęście . My wszyscy oswoiliśmy się z nią w powszechnie cytowanym passusie z traktatu, który stwierdza, że użycie wojska, choćby i mistrzowskie, jest przejawem niekompetencji wodza. Ale jak to się ma do „społecznych epidemii”, o których sam Pan pisze, że są kluczem do władzy nad ludźmi? – Jednej spójnej wizji tego klucza do władzy nad ludźmi nie znajdziemy w nauce tzw. głównego nurtu. Poskładałem ją drogą uporczywego stawiania nietypowych pytań, i otrzymałem pakiet spostrzeżeń szokujących mnie samego. Przekopując się przez tuziny książek na temat antropologii, natrafiłem na fascynującą hipotezę australijsko-gruzińskiego etnomuzykologa prof. Josepha Jordania , który badał ewolucyjne znaczenie muzyki. Twierdzi on, że początków zjawiska tzw. transu hipnotycznego u Homo sapiens należy szukać w pierwotnym stanie transu bojowego. Myśliwsko-zbieracka grupa jednostek działała wówczas jako jeden organizm – zjednoczony jedną wolą wywalczenia przetrwania. Wykształcenie takiej cechy dziedzicznej, która predysponuje do wgrania w umysły członków grupy należytego oprogramowania kulturowego decydowało i decyduje o przetrwaniu całej grupy. Wspomnijmy tu parady nazistów z głośną muzyką marszową i pochodniami. Powiedzmy o werblach i bębnach zagrzewających do boju historyczne armie. Przywołajmy, najoczywistszy w tym kontekście szał bojowy berserków*, dający nadzwyczajną przewagę w starciu, a osiągany grupowo. Mówiąc o zbiorowej hipnozie nie sposób nie wspomnieć o słynnej frazie „mass formation psychosis” (masowej psychozie formacyjnej) i gwałtownej próbie wyciszenia jej popularności przez tzw. Big Tech. – Tak, mówimy o styczniu 2022 r. Współtwórca technologii mRNA odniósł wtedy dobrze opisaną przez naukę koncepcję psychozy indukowanej do polityki COVID-19, forsowanej przez rządy i podmioty pozarządowe. To rodzaj psychozy urojeniowej, która powstaje u osoby zdrowej jako skutek wpływu wywieranego na nią przez zaburzenia występujące u osoby chorej (za słownikiem PWN). Twórca kłopotliwego pojęcia, belgijski profesor psychologii klinicznej Mattias Desmet , niestety spóźnił się względem całej afery – jego książka The Psychology of Totalitarianism ukazała się sześć miesięcy po niej. Ale prawdziwym skarbem wiedzy o stanach fizjologicznych i poglądach propagowanych społecznie – i poprzez zbiorową lub indywidualną sugestię – jest książka Davida Robsona The Expectation Effect . Stanowi ona fascynujące repozytorium przykładów takich zjawisk jak placebo i jego odwrotność – nocebo. Przykład wyjątkowo klarowny: zaledwie jedną dekadę temu odsetek osób objawiających zaburzenia trawienia po spożyciu glutenu wynosił w USA ok. 3%, aktualnie jest to 30%. Tak nagły wzrost naukowcy tłumaczą zbiorową sugestią , wzmacnianą przez przekaz reklamowy producentów i osoby już zarażone wirusem kulturowym. W świetle powyższej wiedzy, możemy zrewidować nasz pogląd na leczenie preparatami homeopatycznymi. Otóż w odpowiednich warunkach, takie leki rzeczywiście mają mierzalny skutek dla przyjmującego, zbliżony do tego u pacjentów, którym podaje się prawdziwą substancję czynną. Tym samym można obalić potoczne postrzeganie tych leków jako formy oszustwa: efekt placebo jest aktem samouzdrowienia, poprzez dostrojenie się do mechanizmów fizjologicznych uruchamianych w aktach komunikacji społecznej . Aktu dostrojenia dokonują zarówno lekarz jak i szarlatan , autorytatywnym tonem mówiąc pacjentowi: Wypij to, a jutro poczujesz się znacznie lepiej! Piękne panny na wydaniu zaraz będą obserwować konkursy i popisy mężniejących rówieśników. Zgodnie z tradycją, aby zdobyć aprobatę rodziców, kandydaci muszą pojawić się pod domem wybranki z solidną wiązką chrustu, a następnie udowodnić sprawność fizyczną – aktualnie poprzez wykonanie serii dwudziestu pompek. Jest Pan socjologiem, a więc wie Pan o istnieniu zjawisk zbiorowych i kopiowaniu stanów emocjonalnych, takich chociażby jak panika. – My wszyscy niesłychanie łatwo zarażamy się stanami emocjonalnymi. Głównym narzędziem ich współdzielenia są nasze twarze. Stanowią one instrument uzyskiwania tzw. synchronii w komunikacji niewerbalnej. Zjawisko to polega na mimowolnym, nieświadomym dostrajaniu się mowy ciała osób rozmawiających ze sobą. Pojawia się ono już u kilkudniowych niemowlaków, ale także w czasie interakcji ludzi dorosłych z małpami naczelnymi! Planując i realizując wyjazdy fotograficzne do tajwańskich aborygenów, równolegle czytałem książki Paula Ekmana , współodkrywcy tzw. mikroekspresji – chwilowych, trwających ułamki sekundy wyrazów twarzy, których zasadniczo nie da się kontrolować przez trening. Ich odkrycie, m. in. zwiększyło szanse rozstrzygnięcia, czy osoba przesłuchiwana kłamie, a zespół Ekmana zyskał reputację i pokaźne przychody. Moim zadaniem, jako fotografa, jest łapanie ulotnych chwil największej radości i dobrego nastroju. W czasie przeglądania tysięcy zdjęć nie byłem w stanie powstrzymać uśmiechu, który wywoływało oglądanie dziesiątek roześmianych twarzy uchwyconych w magicznym momencie największej radości lub formowania się śmiechu z dobrego żartu. Ta dziewczynka należąca do ludu Paiwan za dwa-trzy lata będzie tańczyć w korowodzie… na placu ceremonialnym z najpiękniejszym możliwym widokiem na wysokie góry, wśród których się urodziła. Na zdjęciu widzimy jej pierwsze, nieco zagubione kroki, stawiane w pościgu za mamą, która – wszystko na to wskazuje – puściła rączkę dziecka do pierwszego samodzielnego spaceru. A jaka radość, gdy już znowu znajdzie się bezpiecznie w ramionach matki albo ojca! Mam ją uwiecznioną na innym zdjęciu. Na marginesie, zadziwiające jest przejście między małym, trzymanym na rękach dzieckiem, które fotografowane patrzy całkowicie obojętnie w jakimś innym kierunku, a takim, które już wie, co się dzieje Ale w którymś momencie… przeraziłem się. I zadałem sobie pytanie: jak destrukcyjny wpływ na zdolność tworzenia więzi międzyludzkich ma noszenie maseczek? Czy zablokowanie tego kanału komunikacji, zwłaszcza między małymi dziećmi a rodzicami, przyczyni się do wzrostu ilości zachowań socjopatycznych i rozmaitych chorób lękowych u rosnącego pokolenia? Miało być o historii i geopolityce, a wyszło o sterowaniu emocjami… Jeszcze jedna sprawa, zdaje się, że bardzo ważna. Używa Pan często pojęcia „oprogramowanie kulturowe”. Dlaczego? Dotrzemy tą drogą do ultrakooperacji? – Zapewniam, że mówimy ściśle na temat – nie zepsujmy czytelnikom niespodzianki. Ostatnim kluczowym elementem obrazu mentalnego, który tu tkam, są neurony lustrzane. Ta struktura naszego mózgu, wykryta zupełnie niedawno i przez przypadek, aktywuje się zarówno przy wykonywaniu czynności jak i obserwacji osoby, która tę czynność realizuje. I już dochodzimy do kluczowej koncepcji naszej rozmowy. Niektóre zwierzęta są zdolne do pełnej samodzielności niemal natychmiast po urodzeniu lub wykluciu się. Po przeciwnej stronie jesteśmy m.in. my. Niemowlaki Homo sapiens są kompletnie niezdolne do samodzielnego przetrwania. U niektórych zwierząt zachowania, m. in. w obliczu zagrożenia, są instynktowne, my musimy się ich nauczyć. A uczymy się poprzez naśladowanie zachowań i praktyk. Zdolność naśladowania innych jest kluczową cechą konstytutywną Homo sapiens . Ewolucji na poziomie genetycznym towarzyszy ewolucja oprogramowania kulturowego . To, co człowiek ma w głowie w danej chwili, ja nazywam oprogramowaniem kulturowym . Dorobek kultury w danej społeczności kumuluje się przez przekaz międzypokoleniowy. Proces socjalizacji to inaczej formatowanie kulturowe, a jeszcze inaczej, powtarzany co pokolenie proces udomawiania nieustannie zmieniającym się pakietem zachowań i obyczajów. Plemię ludu Paiwan schowane wśród niskich wzgórz daleko od miejsc uczęszczanych przez turystów. Pięć minut jazdy od głównej drogi – trzeba zjechać w niepozorną boczną drogę. Zwykli ludzie pracujący ciężko i cierpliwie na przyszłość swoich dzieci – pielęgnują drzewa owocowe, budują i naprawiają swoje domy, wyjeżdżają na saksy do sąsiednich miasteczek lub odleglejszych dużych miast na całym Tajwanie. To tacy ludzie jak rodzice tej małej dziewczynki doceniają nieskomplikowane życie z dala od klamoru zatłoczonych miast. Ultrakooperacja to wtórna adaptacja pakietu cech dziedziczonych kulturowo i genetycznie, nabytych w czasie działania presji na fitness w znaczeniu darwinowskim (dziedziczone są cechy pomagające przetrwać) na poziomie małych społeczności. Zdolność ta wykształciła się w czasie, gdy ludzie żyli w małych plemionach czy może wręcz w stadach . Jej istotą jest potencjał do skalowania w górę zdolności współpracy między ludźmi oraz budowania coraz większych i silniejszych grup kooperujących. Nabyliśmy więc absolutnie wyjątkową cechę, której nie posiadają żadne zwierzęta. Są to predyspozycje psychiczne do zachowań prospołecznych, a także zaufania wobec ludzi obcych (niepołączonych więzią osobistą czy pokrewieństwa) oraz zdolność budowania dużych tzw. organizacji dobrowolnej przynależności. Oto przykład mechanizmu wykształconego w ewolucji kulturowej. Zadajmy sobie pytanie: co przeszkadza danej społeczności w rozrastaniu się? Jedną z blokad jest etniczny filtr przynależności . Religie plemienne do grona bożych wybrańców nie dopuszczały osób z innych plemion lub grup etnicznych. Modelu usuwającego tę przeszkodę dostarczyło dopiero chrześcijaństwo – chrześcijaninem mógł stać się każdy, kto poprzez chrzest zaczął wyznawać pewien zestaw reguł i zasad współżycia ( oprogramowania kulturowego! ). Czytamy w Piśmie Świętym: Nie ma Żyda ani Greka, nie ma niewolnika ani wolnego, nie ma mężczyzny ani kobiety; wszyscy bowiem jedno jesteście w Chrystusie Jezusie (Gal. 3:28). Do skokowych zmian doszło w wyniku reform obyczajowo-prawnych realizowanych przez Kościół katolicki od VI w. n.e. na terenie Europy. Kluczowym procesem w tym kontekście była likwidacja struktur klanowych i promowanie małżeństw monogamicznych, z narzuceniem nowych praw regulujących dziedziczenie. Przypominam, że w strukturze klanowej i rodowej właścicielem ziemi pozostawał patriarcha lub cała społeczność plemienia. Wedle nowego prawa dziedziczenie mogło następować wyłącznie z rodziców na dzieci. Innym efektem było tworzenie się grup ludzi współpracujących nie w ramach rodzin i klanów, ale jako organizacji dobrowolnej przynależności – decydowało o tym kryterium wyznawanej ideologii, zainteresowań, interesu czy motywacji. Przykładem są uniwersytety, gildie kupieckie, towarzystwa naukowe etc. Dumna mama pokazuje swoją pociechę innym kobietom plemienia, którego członkowie zjechali z całego Tajwanu, aby raz w roku spotkać się i poopowiadać o nowych i starych sprawach. Zobaczmy ich stroje – pozornie nie do poznania, ale to wciąż lud Paiwan, tyle że ze wschodniego wybrzeża południowego Tajwanu. Rozanielony dzieciak, na moją prośbę dodatkowo rozśmieszony i bezlitośnie pogilgotany do zdjęcia, umie już mówić i w Pieśniach opowiada nam swoje wciąż jeszcze dziecięce marzenia. Rozumiem, do czego zmierzamy. Ultrakooperacja pozwala budować potężne państwa wtedy, gdy członkowie społeczności przestrzegają uzgodnionych bezosobowo praw, a uczciwi są nie „po znajomości” albo z obawy przed ostracyzmem ze strony krewnych czy sąsiadów, ale dlatego, że kultura uczciwości jest w nich zaprogramowana jako bezosobowa norma. – Bingo! Sama ultrakooperacja jest kolektywnie nabywanym pakietem cech psychicznych. Budowanie cywilizacji i imperiów jest jej najwyższą formą. Umożliwia budowanie dóbr wspólnych takich, jak zaufanie i uczciwość wobec nieznajomych. W sposób wręcz ultra-fascynujący pokazuje to antropolog Joseph Henrich w książce The WEIRD-est People in the World . Spostrzeżenia w niej zawarte były dla mnie wręcz Objawieniem. Z lektury „Sił psychohistorii” pamiętam, że najbardziej zaskakujące okazały się dla mnie kwestie związane z narzuconym przez Kościół obyczajem małżeństwa monogamicznego. – Tak. Działa ono w nie do końca oczywisty sposób. Nowo poślubiona para zakładała nowe domostwo z dala od rodziców (lokalizacja neolokalna), co faworyzowało rozprzestrzenianie się innowacji, gdyż wzorce uprawy roli lub rzemiosła nie są dziedziczone po rodzicach, a po sąsiadach. Zastrzeżenia prawne, co do małżeństw kuzynów, wymuszały z kolei poszukiwanie małżonki wśród obcych, co determinowało formowanie psychiki i obyczajów do dogadywania się z obcymi. Rezultatem było przyspieszone kształtowanie się reguł współżycia społecznego i uczciwości w transakcjach. Kodeksy, karty praw, spisane reguły w gildiach strzegących monopolu na posiadaną wiedzę… – wszystko to w społecznościach innych rejonów planety działało znacznie gorzej lub nie mogło wcale powstać w sztywnym gorsecie hierarchii lub kwestii narażania honoru całego klanu. Małżeństwo monogamiczne ma jeszcze tę cechę, że jak żaden inny model, pomaga zredukować poziom agresji i frustracji młodych mężczyzn. Pozwala znaleźć żonę i ustatkować się znacznie większej liczbie mężczyzn, u których – jak udowadniają badania – po wejściu w związek małżeński w istotny sposób spada wydzielanie testosteronu. A obecność tego hormonu zwiększa skłonność do agresji, zachowań ryzykownych i aspołecznych. Dolina ryftowa na południowym wschodzie Tajwanu to przepiękne krajobrazy rolnicze. Rozciąga się na ponad sto kilometrów pomiędzy dwoma pasmami gór, których szczyty zasnute są mgłą tropikalnej wilgoci. Ten nizinny pas zamieszkuje lud Amis. W lipcu i sierpniu, gdy pola ryżowe wciąż wręcz płoną soczystą, intensywną zielenią, Amisowie mają swoje festiwale obfitości. Dodajmy, że ich poczucie humoru jest najbardziej zbliżone do zachodniego. Podsumowując, Kościół udomowił nasz gatunek, czy też nadzorował – często mimowolnie – proces samooswajania kolejnych pokoleń . Warto dodać, że żadna z małp naczelnych nie wykształciła monogamii w życiu stadnym. Ta cecha została nabyta wyłącznie przez Homo sapiens . W moim przekonaniu jest ona kluczowym elementem otwierającym naszemu gatunkowi zdolność do ultrakooperacji. Ultrakooperacja nie tylko daje prestiż, ale przyciąga też generowaniem prosperity i poczuciem mocy płynącej z realizowania wspólnego snu . W skali wielkiego narodu to np. misja Apollo , o której amerykański prezydent JFK wygłosił słynną frazę: Nie robimy tego dlatego, że jest łatwe, robimy to dlatego, że jest trudne . Współcześnie, w czasach Pax Americana , ultrakooperacja umożliwia takie przedsięwzięcia międzynarodowe, jak wysyłanie sond na Marsa czy budowę stacji kosmicznej… Ta pani pamięta jeszcze czasy, gdy Tajwan był w rękach japońskich. Pamięta egzystencję w małej wiosce zagubionej w porośniętych dżunglą górach, i to, jak proste i pozbawione rzeczy, dziś oczywistych, wiedli ludzie z daleka od cywilizacji Pamięta czasy niemal zbliżone do epoki brązu i żelaza, a żyje w erze superkomputerów i bliskiego przelotu na Marsa. Cała ta zmiana w ciągu jednego ludzkiego życia. Tak, teraz wszystko zaczyna się układać… w coś, co znamy wszyscy, jako wyświechtaną formułkę „w jedności siła”. Czas przejść do meritum: dlaczego o „Siłach psychohistorii” mówi pan, że jest to podręcznik budowania cywilizacji oraz obalania państw i imperiów? – Ta wyświechtana formułka znajduje się na samym początku traktatu Sztuka wojny , jako pierwsza porada udzielona przez starożytnego mistrza... niczym sentencja wyryta w granitowym obelisku z filmu 2001: Odyseja kosmiczna . Za przedsięwzięcie tak ważkie, jak wysłanie człowieka na Księżyc czy tworzenie imperium, można brać się dopiero wtedy, gdy władca i wódz dostroją się z poddanymi i żołnierzami do jednego celu, jednej myśli, jednej wizji... Sun Zi daje porady zadziwiająco zgodne z naszą współczesną wiedzą, opisaną przez psychologów w ciągu ostatniego stulecia. Istnieją też oczywiście inne aspekty budowania jedności wewnątrzgrupowej. O sukcesie i przetrwaniu decyduje stan całego pakietu parametrów naszej psychiki, m. in. poczucie sprawiedliwego traktowania i właściwego nagradzania za poświęcenie jednostki na rzecz grupy. Jeśli coś takiego istnieje, wtedy energetyzuje i motywuje do zespołowego budowania dóbr wspólnych… w tym wielkiej przyszłości, takiej jak tysiącletnia Rzesza. Kunsztowne stroje zakładane przez panny ludu Paiwan ważą i kosztują swoje – a często znacznie więcej. Ta przepiękna miejscowa Pocahontas, to, sądząc po liczbie piórek w nakryciu głowy, córka naczelnika sporego plemienia. Lud, którego jest częścią, współcześnie zajmuje tereny niskich gór południa Tajwanu. Jest jedynym, który ma skomplikowaną strukturę hierarchiczną, a więc arystokrację. Odległości między skupiskami plemion sprawiają, że wiele z nich ma swoje własne ubiory i rękodzieło. Zbiorowości na najwyższy bieg wprzęga m.in. ideologia narodowa czy lojalność etniczna. To właśnie dlatego są one naturalnym złem z punktu widzenia tych, którzy próbują ten konstrukt psychiczny rozbić. Najlepiej zmagania te opisuje Jurij Biezmienow , w swoim kultowym już wykładzie Jak zniszczyć państwo . To, co mówi Biezmienow, przekłada się na język, którym posługuję się w moich książkach: Aby pokonać wrogie państwo należy zniszczyć w umysłach jego obywateli zdolność do wprzęgania się do ultrakooperacji we wszelkich możliwych skalach . Celem ataku jest zatem oprogramowanie kulturowe i wszelkie jego istotne parametry: zdolność do ufania obcym (bez takiego nastawienia wielu rzeczy nie da się zrobić), poczucie uczciwego traktowania przez rządzących, poczucie należytego wynagradzania za wysiłek i wyrzeczenia, zdolność do poświęcania własnych aspiracji na rzecz dobra i spójności całej grupy. Poziom tego ostatniego parametru, do granic absurdu doprowadzili Japończycy. Epicentrum ich oprogramowania kulturowego da się opisać tym pojedynczym spostrzeżeniem: indywidualizm i innowacja są w ich tradycyjnej kulturze tak stłumione, że jedynym sposobem na wyróżnienie się spośród innych pozostaje robienie tego, co jest dozwolone, w sposób perfekcyjny. To, w jakich sytuacjach takie mentalne programowanie daje przewagę, a kiedy wręcz przeciwnie… stanowi kwestię do głębszego przemyślenia. Ale, gdy dochodzi do wojny, decyduje o przetrwaniu lub zgubie całych imperiów. W wioskach porozrzucanych na masywie góry Ali w centralnym Tajwanie miesza lud Tsou. W "Pieśniach dalekich plemion" swoją epopeję wojenną opowiada pan Woju, który w 2023 roku skończy 103 lata. W czasie drugiej wojny światowej służył na małej wysepce zagubionej hen gdzieś na Pacyfiku tysiąc mil od domu, jemu i jego kolegom powrót z wojennej służby to rok perypetii. My tego w Polsce nie wiemy, ale to właśnie tajwańscy aborygeni byli ostatnimi żołnierzami Cesarskiej Armii, którzy złożyli broń w latach 70. Bez ich nadzwyczajnych umiejętności życia i przetrwania w dżungli japońskie garnizony, odcięte od zaopatrzenia, nie miałyby szans przetrwania. A! Muszę to powiedzieć. Opowieść weterana kończy się szczęśliwie. Gdy opuszczał swoją wioskę, położoną tak daleko w górach, że dalej się chyba nie da, pożegnał świeżo przyrzeczoną narzeczoną. „Wrócę za pięć dni, ” młodzieniec rzekł wtedy matce. Dziewczyna udała się do szamana: „zali żyje ci on jeszcze?”. „Żyje. Czekaj,” padła odpowiedź. Zaczekała. Wrócił. Nie po pięciu dnia, a po pięciu latach. Umarła niecałe trzy miesiące po tym, jak spisałem ich opowieść w 2018 roku. Bodaj najtrafniejszym podsumowaniem ataku na umysł przeciwnika (zalecanego w Sztuce wojny ) jest spostrzeżenie Krzysztofa Karonia . Według niego, w upadającej cywilizacji Zachodu, młodzi ludzie są programowani do tego, aby nie byli zdolni do pracy pożytecznej dla innych. Chodzi m.in. o degenerację działania układu dopaminergicznego tak, aby system motywacyjny jednostki zafiksował się na przyjemnościach cielesnych (jedzenie, obsesje seksualne), zamiast na aktywacji, pod wpływem bodźców, społecznej aprobaty: wyrzut dopaminy wyzwalany szacunkiem za poświęcenie, wyrzeczenia, samokontrolę. Siłę sprawczą takich planów trudno udowodnić. A tak przy okazji: co Pan myśli o teoriach spiskowych? – Po tym, jak w grudniu 2022 r. Elon Musk opublikował dowody na wykorzystanie Twittera do walki politycznej polegającej na cenzurowaniu republikanów, chyba – mówiąc żartem – dużo teorii spiskowych na świecie nie pozostało… Kwestia owych teorii zahacza o temat budowania narracji. A narracje oraz zdolność do budowania i destrukcji wspólnych mitów czy mitów energetyzujących to esencja władzy nad całymi narodami. Kto tę wiedzę posiądzie, będzie zdolny pokonywać imperia. Podam moje trzy ulubione przykłady historyczne. W wioskach położonych głęboko w górach południa Tajwanu mieszka lud Rukai. W tych miejscach życie biegnie wolniej. Stali mieszkańcy niewielkich wiosek polują, obsługują ruch turystów. Drzemiący mężczyzna to naczelnik plemienia, drzemiący u boku swojej małżonki w czasie dorocznej ceremonii. Wiek nie wsłuchuje się już tak czujnie w dźwięki i obrazy dookoła: twarze pełne powagi lub radości na twarzach ludzi z roztańczonego korowodu, żarty i nawoływania obserwujących, okrzyki rozbieganych dzieciaków. Wszystko to da się zobaczyć jednego dnia w roku, hen na końcu ciągnącej się daleko doliny, którą zasłoniły opary tropikalnego dnia. Hitler zdecydował się wypowiedzieć wojnę Stanom Zjednoczonym. Pozornie to akt nieprzemyślany, co stwierdzają nawet zawodowi historycy. Ale okazuje się, że w stanie pokoju flota amerykańska mogła bezkarnie wywoływać incydenty i przeszkadzać flocie niemieckiej w zwalczaniu żeglugi do i z wysp brytyjskich. Wypowiedzenie wojny pozwoliło zatem Niemcom atakować jednostki operujące pod banderą US. Inny przykład to zatopienie w 1915 roku Lusitanii , liniowca pasażerskiego płynącego z USA do Europy. Zaatakowanie cywilnego statku stało się pretekstem dla przystąpienia Stanów Zjednoczonych do wojny. Dopiero wiele dekad później prywatna firma spenetrowała wrak… I okazało się, że Lusitania transportowała kontrabandę w postaci amunicji, a to zmienia/ło status rejsu na jak najbardziej wojskowy , nieprawdaż? Lista podobnych, ubolewania godnych przypadków, zdemaskowanych, kiedy już przestały służyć propagandzie wojennej ( my – szlachetni i mądrzy; tamci – źli lub głupi ) jest bardzo długa. Chociażby słynna depesza z Ems oraz tzw. incydent w Zatoce Tonkińskiej, który stał się pretekstem dla Stanów Zjednoczonych do eskalowania wojny wietnamskiej. Już tylko garstka najstarszych pamięta czasy japońskiego panowania nad wyspą. Ludy takie jak Bunun czy Sidiq (zdjęcia może następnym razem) nie były z Japończykami na najlepszej stopie. Mówiąc oględnie. Ale przodkowie pana na tym zdjęciu, jakoś ułożyli sobie współżycie z władcami wyspy. Górale ludu Tsou zaciąganie się do Armi Cesarskiej postrzegali jako awans cywilizacyjny. Kiedyś pracowali przy wycince drzew pozyskiwanych do tworzenia potęgi japońskiego imperium. Dziś uprawiają herbatę i kawę, a co roku kultywują swoją kulturę przez uczestnictwo w rytuale wojennym Mayasvi. Mieszkańcy wioski, w której rytuał ma miejsce, podzielili się z nami jedną z najlepszych, bo najkrótszych opowieści o powikłanej historii Tajwanu. Pewnego dnia mieszkańcy dostali cynk, że w wiosce ma pojawić się oddział policji Chnag Kaj-szeka . To był koniec lat 40., kiedy wyspa po półwieczu wróciła do rąk Chińskich. Nowy reżim oskarżał mocno zjaponizowanych mieszkańców o kolaborację z wrogiem narodu. Nie był to łatwy okres. Na wieść o policji jedna z mieszkanek szybko odnalazła ubiór policjanta japońskiego, który należał do jej męża, i zrolowawszy, cisnęła w ogień. Pamiątka przepadła, ale teraz nowa władza nie miała podstaw do oskarżeń o kolabrację i zdradę. Czyli zatem wszystko jest spiskiem? – Większość. Ukrywanie planów i działań jest w oczywistą, skuteczną metodą zabezpieczania się przed ich niweczeniem przez przeciwnika. Starożytny mistrz Sun taką skrytość nazywał Bezforemnością . Praktykę ukrywania intencji i oddziaływań Chińczycy podnieśli do rangi sztuki. We współczesnych wojnach esencja Bezforemności sprowadza się do ucieczki od rozliczalności (odpowiedzialności). Pozostawię naszych czytelników z przykładem działania, o którym nie da się stwierdzić, czy ma charakter celowy. Działanie to dotyczy parametru zaufania społecznego, a jest nim tzw. ustawa antyprzemocowa. W grudniu 2022 r. poszerzono ją, czyniąc – według mojej opinii – jeszcze bardziej perfidnym atakiem na zaufanie w związku uczuciowym, czyli na absolutny fundament małżeństwa . Związku, którego produktem ubocznym jest nowy obywatel (płatnik podatków). Rzeczona ustawa nie tylko wpływa na motywację mężczyzn, jeśli chodzi o zaangażowanie w związek. W rażący sposób pozostaje też w sprzeczności z konstytucyjnie gwarantowanym porządkiem prawnym – prawem własności prywatnej i równością wobec prawa. Któż udowodni przed sądem, że jest to efekt ustanowienia nowego prawa? Kto się odważy? Nowe prawo przebiera się w szaty szlachetnej ochrony bezbronnych ofiar. Wielu więc powie, że ustawa jest krokiem ku lepszemu. Ja jednak podejmę się obrony zdania, że to przebiegły akt niszczący nasze oprogramowanie kulturowe , naszą kolektywnie śpiewaną wspólną pieśń Cywilizacji Zachodniej. Zatem sporo musimy przemyśleć i ułożyć w nową całość. Dziękuję za bardzo inspirujące spostrzeżenia i rozmowę. * Berserkowie - wojownicy znani z szaleńczej odwagi, wielkiej siły oraz z bojowego szału, w który wprowadzali się przed bitwą za pomocą alkoholu bądź grzybów halucynogennych.

Wspólne pieśni i klucz do naszego przetrwania

NŚ 08/2023

Opowieść o Duchach Natury

O subtelnych energiach

Marek Żelkowski

W numerze

Nieznany Świat 07/2025 (415)

Nieznany Świat 06/2025 (414)

MisoPtaki

Witamy z powrotem!

Załóż nowe konto!

Zresetuj swoje hasło

Czy na pewno chcesz odblokować ten wpis?

Czy na pewno chcesz anulować subskrypcję?

Kolejka

Wspólne pieśni i klucz do naszego przetrwania

NŚ 08/2023

Gatunek Homo sapiens jako jedyny wykształcił na drodze ewolucji kilka wyjątkowych cech. Dwie są absolutnie kluczowe. Pierwsza to umiejętność kopiowania i naśladowania wzorców kulturowych.

W swojej publikacji pisze Pan na temat społecznego zarażania się stanami emocjonalnymi, a nawet fizjologicznymi. I to wszystko w książce o historii i geopolityce…

PRZECZYTAJ TAKŻE

Opowieść o Duchach Natury

O subtelnych energiach

Dalsza treść jest płatna

Czytaj bez ograniczeń

Marek Żelkowski

W numerze

Nieznany Świat 07/2025 (415)

Nieznany Świat 06/2025 (414)

MisoPtaki

Witamy z powrotem!

Załóż nowe konto!

Zresetuj swoje hasło

Czy na pewno chcesz odblokować ten wpis?

Czy na pewno chcesz anulować subskrypcję?

Kolejka