Zjawisko emergencji

Moim ulubionym zajęciem jest przebywanie w lesie i przypatrywanie mu się. Ten nieruchomy tumult zielonych istot wprawia mnie w osłupienie

Nic nie rusza się samo z sie­bie, a jed­nak panu­je tu nie­by­wa­ły zgiełk. Coś się gdzieś pnie, coś inne­go pora­sta, a to usy­cha, a to wypusz­cza nowe pędy, to kolo­ni­zu­je kolej­ne rewi­ry, czę­sto na koszt poprzed­nich osad­ni­ków. Ze wszyst­kich stron sły­chać kako­fo­nię dźwię­ków pta­ków i żab, będą­cych zawsze poza zasię­giem wzro­ku. Jest w tym wszyst­kim jakaś magia; rzekł­byś – jakiś odczu­wal­ny duch. Zamy­kam oczy i pró­bu­ję go sobie wyobra­zić. Kro­czy nie­opo­dal na nogach wiel­kich jak pnie drzew. Jego bro­da z mchu ocie­ra się o kar­py, oczy z szy­szek, czuj­ne jak u sar­ny, nie­chyb­nie mnie dostrze­ga­ją. Gdy tyl­ko roz­chy­lę powie­ki i spoj­rzę tam, gdzie czu­ję jego obec­ność, stwór zasty­ga w kształ­cie drze­wa. Ale wiem, że mnie widzi. Ocza­mi wszyst­kich leśnych stworzeń.

Ech, ta ludz­ka aro­gan­cja! Od razu muszę sobie wyobra­zić, że w tym zie­lo­nym kró­le­stwie miesz­ka ktoś podob­ny do mnie, że gospo­darz musi cho­dzić na dwóch nogach i że bez inge­ren­cji istot człe­ko­kształt­nych ten cały świat nie mógł­by funk­cjo­no­wać. Skąd ten pomysł? Intu­icja pod­po­wia­da, iż pro­jek­cje naszej wyobraź­ni traf­nie opi­su­ją mecha­ni­zmy kosmicz­ne­go zega­ra. Jeste­śmy czę­ścią tego świa­ta, wraz z nami nasze umy­sły, więc musi być jakieś logicz­ne powią­za­nie mię­dzy naj­dal­szy­mi krań­ca­mi ludz­kiej wyobraź­ni a zie­mią pod naszy­mi sto­pa­mi. Czyż­by czy­sta przy­pad­ko­wa ewo­lu­cja? Czy milio­ny lat temu nagle powsta­ły komór­ki? Czy cał­kiem przy­pad­kiem stwo­rzy­ły one orga­ni­zmy? Czy te orga­ni­zmy same z sie­bie połą­czy­ły się w spo­łecz­no­ści? Czy czło­wiek tak zni­kąd zaczął myśleć abs­trak­cyj­nie, komu­ni­ko­wać się, two­rzyć kul­tu­rę, dostrze­gać wzor­ce i pra­wi­dła rzą­dzą­ce natu­rą? Czy tak mia­ło być u zara­nia, że w koń­cu dostrze­że­my samych sie­bie w świe­cie, któ­ry nas ota­cza? Czyż­by nic inne­go we Wszech­świe­cie nie mogło tak pięk­nie tego wszyst­kie­go urzą­dzić jak byt, do któ­re­go sami jeste­śmy podob­ni? Prze­czu­cie mówi nam, że

PRZECZYTAJ TAKŻE

Czas, który wyparował

Satanizm w popkulturze

coś tam musi być.

Coś tajem­ni­cze­go, co wpraw­dzie umy­ka naszym zmy­sło­wym dozna­niom, ale dosko­na­le potra­fi­my uchwy­cić intu­icją. Coś, co cze­ka, aż osią­gnie­my kon­sen­sus co do jego natu­ry i wyglą­du, by pozwo­lić nam się doń zbliżyć.

Pro­blem w tym, że do kon­sen­su­su jakoś nie docho­dzi. Jed­ni two­rzą skom­pli­ko­wa­ne mito­lo­gie, inni reli­gie, jesz­cze inni detek­to­ry, któ­re dzię­ki kabel­kom i czuj­ni­kom mają otwo­rzyć świat ponadzmy­sło­wy, a inni wresz­cie czu­ją nie­od­par­cie, że z jakie­goś powo­du okno na ten świat zain­sta­lo­wa­no wła­śnie w ich gło­wach. Jed­nak obraz, powsta­ją­cy dzię­ki tym wszyst­kim ide­om i urzą­dze­niom wciąż pozo­sta­je mgli­sty i nie­jed­no­znacz­ny. Dla­cze­go? Moim zda­niem moż­na to pośred­nio wyja­śnić pew­nym zja­wi­skiem, któ­re w nauce zwie się emer­gen­cją.
Życie na Zie­mi powsta­ło dzię­ki jed­nej for­tun­nej kom­bi­na­cji dogod­nych oko­licz­no­ści, ale nie przy­bra­ło jed­nej for­my, a wyło­ni­ło się w wie­lu posta­ciach. Gdy tyl­ko nada­rzy­ła się oka­zja, zaro­iło się od róż­nych mikro­or­ga­ni­zmów. Choć oko­licz­no­ści pozo­sta­ły sprzy­ja­ją­ce, zmie­ni­ły się dia­me­tral­nie i dopie­ro to umoż­li­wi­ło dal­sze zmia­ny. Ten pro­ces powsta­wa­nia coraz to nowych warun­ków począt­ko­wych, bez któ­rych pew­ne zmia­ny były­by nie­moż­li­we, albo raczej samo poja­wie­nie się nowych roz­wią­zań dzię­ki zmia­nie warun­ków, zwie się emer­gen­cją. Tak tłu­ma­czy się fakt, że nie powstał na Zie­mi jeden owoc, jeden rodzaj zja­da­czy owo­ców, jeden dra­pież­nik, ani nawet jeden rodzaj bada­czy Przy­ro­dy, tyl­ko tysią­ce róż­nych roz­wią­zań, nie­ustan­nie ze sobą konkurujących.

Tym spo­so­bem, gdy tyl­ko gatun­ko­wi ludz­kie­mu uda­ło się roz­wi­nąć zdol­ność myśle­nia abs­trak­cyj­ne­go, odnaj­dy­wa­nia pra­wi­deł i wzor­ców w swo­im oto­cze­niu, nie powstał jeden obraz tego, co umy­ka naszym zmy­słom, a tysią­ce róż­nych. Kul­tu­ra nie­ma­te­rial­na to boga­ty eko­sys­tem żyją­cy w myśli ludz­kiej. Ma buj­ne roz­ga­łę­zie­nia i pięk­ne kwia­ty, ale też korze­nie – moc­no wro­śnię­te w gle­bę naszej wyobraź­ni, bez któ­rej natych­miast by usechł. Tak jak rośli­ny w lesie, rośli­no­żer­cy i dra­pież­ni­ki, tak i idee toczą nie­ustan­ną wal­kę o byt. Roz­kła­da­ją swo­je poglą­dy niczym ogrom­ne liście i pró­bu­ją zasło­nić sąsia­dów. Bo idee nie­ko­mu­ni­ko­wa­ne, nie­słu­cha­ne, nie­czy­ta­ne nie roz­mna­ża­ją się. Sta­rze­ją się i usy­cha­ją. A każ­da myśl, choć­by naj­mniej­sza, tak samo pra­gnie świa­tła. Choć nic nie uspra­wie­dli­wia jej ist­nie­nia, prócz fak­tu, że grunt, gdzie padło nasion­ko, dało jej szan­sę zakieł­ko­wać. Krzy­czy­my i woła­my: Słu­chaj­cie mnie, a nie jej czy jego! nie dla­te­go, że posie­dli­śmy praw­dę, tyl­ko dla­te­go, że po pro­stu takie są regu­ły gry.