Godai – harmonia między Człowiekiem, Naturą i Wszechświatem

Czym jest pięć żywiołów Japonii? Koncepcja Godai (五大, dosłownie z j. japońskiego pięć wielkich), to fascynujący element filozofii i duchowości kraju kwitnącej wiśni, który odzwierciedla harmonię między człowiekiem, Naturą i Wszechświatem. Jej podstawowym założeniem jest życie w taki sposób, by zachować równowagę wszystkich pięciu żywiołów, gdyż ich balans prowadzi nas do zrozumienia świata i naszej w nim pozycji. Tymi pięcioma elementami są kolejno: ziemia (Chi), woda (Sui), ogień (Ka), wiatr (Fu) i pustka/nicość (Ku).

Godai w sym­bo­licz­ny spo­sób przed­sta­wia roz­ma­ite ener­gie i świat przy­ro­dy, ale sta­no­wi przede wszyst­kim pod­sta­wę ducho­we­go rozu­mie­nia Wszech­świa­ta. Nie jest zatem jedy­nie opi­sem fizycz­nych ele­men­tów, któ­re two­rzą rze­czy­wi­stość, lecz uni­wer­sal­ną teo­rią pre­zen­tu­ją­cą róż­no­rod­ne aspek­ty ist­nie­nia, zarów­no w wymia­rze mate­rial­nym, jak i duchowym.

Historia teorii żywiołów w Japonii

Godai ma swo­je korze­nie w Mahābhūta – bud­dyj­skiej teo­rii pię­ciu wiel­kich ele­men­tów, któ­re sta­no­wią pod­sta­wo­we ele­men­ty budo­wy Wszech­świa­ta, a są nimi: zie­mia, woda, ogień, wiatr i eter. Po prze­nik­nię­ciu do Chin (oko­ło II wie­ku p.n.e.) i adap­ta­cji przez tao­izm oraz kon­fu­cja­nizm tej kon­cep­cji, powsta­ła teo­ria wuxing (pię­ciu prze­mian). Według niej, mię­dzy ele­men­ta­mi zacho­dzą cią­głe zmia­ny, a uję­te w pię­ciu sym­bo­lach żywio­ły, repre­zen­tu­ją powta­rza­ją­ce się cykle zmian w przy­ro­dzie i Wszech­świe­cie. Oko­ło XI wie­ku n.e. Japo­nia połą­czy­ła oba te sys­te­my – Mahābhūta i wuxing – i dosto­so­waw­szy je do spe­cy­fi­ki japoń­skiej kul­tu­ry oraz ducho­wo­ści, dopro­wa­dzi­ła do utwo­rze­nia tego, co zna­my dzi­siaj wła­śnie jako godai.

PRZECZYTAJ TAKŻE

Kąpiel uzdrawiająca ducha i ciało

Japoński synkretyzm religijny

Pięć żywiołów

Chi (地 – zie­mia) – jak nie­trud­no zgad­nąć, repre­zen­tu­je solid­ność i ota­cza­ją­cy świat fizycz­ny. Jest sym­bo­lem fun­da­men­tu i mate­rial­ne­go aspek­tu życia. Chi to rów­nież pra­gnie­nie sta­bil­no­ści, aby rze­czy­wi­stość pozo­sta­ła nie­zmien­na, a jeśli nie jest to moż­li­we, by ist­nie­ją­ca już har­mo­nia, nie zosta­ła zachwia­na. Cechy ludzi zwią­za­ne z żywio­łem zie­mi to cier­pli­wość, pew­ność sie­bie, roz­wa­ga i prak­tycz­ność. Budu­je ona w czło­wie­ku poczu­cie rów­no­wa­gi, pie­lę­gnu­je nasz roz­wój oraz utrzy­mu­je nas w rów­no­wa­dze. W Natu­rze to góry, ska­ły i kamie­nie naj­czę­ściej repre­zen­tu­ją ów żywioł, ale są nimi rów­nież kości i mię­śnie sta­no­wią­ce pod­sta­wo­we ele­men­ty kon­struk­cji ludz­kie­go ciała.

Sui (水 – woda) – to z kolei płyn­ność, zmien­ność i zdol­ność do adap­ta­cji. Woda zwią­za­na jest rów­nież z myśla­mi, uczu­cia­mi oraz intu­icją – ze wzglę­du na czę­sto nie­oczy­wi­sty cha­rak­ter tych zdol­no­ści. Jed­nak jed­ną z naj­waż­niej­szych kono­ta­cji sui jest dąże­nie do oczysz­cze­nia, któ­re w kul­tu­rze Japo­nii peł­ni nie­zwy­kle istot­ną rolę, zarów­no w sfe­rze fizycz­nej, jak i ducho­wej. Oczy­wi­stym przy­kła­dem tego żywio­łu będą rze­ki, jezio­ra lub inne akwe­ny wod­ne, jed­nak do tego zbio­ru przy­pi­su­je się rów­nież rośli­ny, ze wzglę­du na ich zdol­ność przy­sto­so­wy­wa­nia się do zmian śro­do­wi­ska oraz pór roku.

Ka (火 – ogień) – ucie­le­śnia ener­gię, moc i prze­mia­ny. To ele­ment bar­dzo dyna­micz­ny, repre­zen­tu­ją­cy pasje i popęd, któ­re pcha­ją nas do przo­du. Sta­no­wi iskrę dają­cą nam moty­wa­cję do dzia­ła­nia i roz­wo­ju oso­bi­ste­go. Ducho­wo ozna­cza pra­gnie­nie reali­za­cji celu i otwar­tość. Ogień w czło­wie­ku repre­zen­tu­ją zarów­no meta­bo­lizm, gdyż to on zapew­nia nam ener­gię, a tym samym nie­zbęd­ne nasze­mu cia­łu cie­pło. Ka to rów­nież sym­bol prze­mia­ny mate­rii i jej oczysz­cze­nia. Stąd też, w cza­sie wie­lu świąt japoń­skich, takich jak O‑bon (trwa­ją­ce kil­ka dni świę­to zmar­łych w bud­dy­zmie japoń­skim) czy Kura­ma no Hi Mat­su­ri (Świę­to ognia na Górze Kura­ma), roz­pa­la się rytu­al­ne ognie, wła­śnie w celu oczysz­cze­nia i rege­ne­ra­cji ducha.

Fu (風 – wiatr) – ozna­cza wol­ność, ruch, ale rów­nież ze wzglę­du na nie­uchwyt­ną natu­rę wia­tru – nie­wi­dzial­ne siły kształ­tu­ją­ce świat. Żywioł ten sym­bo­li­zu­je ele­men­ty nie­ma­te­rial­ne i prze­mi­ja­ją­ce w naszym życiu. Oprócz samych wia­trów, powie­trza czy też dymu, fu repre­zen­tu­je tak­że oddech i zwią­za­ne z nim pro­ce­sy w cie­le. Czę­sto koja­rzy się go rów­nież z ludz­kim inte­lek­tem, eks­pre­sją i zdol­no­ścią do komu­ni­ka­cji, któ­ra – jak wiatr – pozwa­la nam poru­szać się po świecie.

Ku (空 – pustka/nicość) – to zde­cy­do­wa­nie naj­bar­dziej tajem­ni­czy żywioł. Isto­tą pust­ki jest drze­mią­cy w niej poten­cjał, będą­cy źró­dłem wszyst­kich moż­li­wo­ści. Repre­zen­tu­je rze­czy będą­ce poza naszym codzien­nym rozu­mie­niem, któ­re two­rzą ota­cza­ją­ce nas zja­wi­ska. To ucie­le­śnie­nie kre­atyw­no­ści, spon­ta­nicz­no­ści i pomy­sło­wo­ści. Z pust­ki rodzi się dzia­ła­nie poza sche­ma­tem, co pla­su­je ku jako naj­wyż­szy z ele­men­tów. Dostro­je­nie się do niej pozwa­la nam czuć oto­cze­nie ina­czej niż tyl­ko fizycz­nie, nie­rzad­ko bez anga­żo­wa­nia pod­sta­wo­wych zmysłów.

Istot­nym jest, aby pamię­tać, że nad­miar któ­re­go­kol­wiek z godai pro­wa­dzi do zabu­rze­nia har­mo­nii w nas samych. I tak na przy­kład, nad­miar sta­bil­no­ści (zie­mia) szyb­ko prze­ro­dzi się w skłon­ność do bycia upar­tym, a zbyt­nia ela­stycz­ność (woda) dopro­wa­dzi do niezdecydowania.

Pięć żywio­łów ma wie­le prze­ło­żeń na spo­sób i styl życia w Japo­nii. Od prak­tyk ducho­wych, przez filo­zo­fię sztuk wal­ki, aż po sztu­kę, lite­ra­tu­rę czy nawet archi­tek­tu­rę. Ta wie­lo­wy­mia­ro­wa kon­cep­cja pozwa­la w prak­tycz­ny spo­sób zro­zu­mieć budu­ją­ce Wszech­świat ele­men­ty, jak rów­nież odna­leźć nasze wła­sne w nim miej­sce. Godai to sym­bol har­mo­nii, do któ­rej powin­ni­śmy w życiu codzien­nym dążyć.