Magiczna Droga Herbaty

Chanoyu, powszechnie nazywane japońską ceremonią herbacianą, jest zarówno jednym z istotnych elementów kultury japońskiej, jak i tradycyjną sztuką podawania gościom sproszkowanej zielonej herbaty matcha. Jednak kwestia poprawnego nazwania tej praktyki potrafi sprawić niemały problem

Czym jest Chanoyu?

Naj­po­pu­lar­niej­szym ter­mi­nem, z któ­rym spo­tka­my się w kon­tek­ście przy­go­to­wy­wa­nia her­ba­ty mat­cha w spo­sób tra­dy­cyj­ny, jest cha­noyu. Tłu­ma­cząc to sło­wo z języ­ka japoń­skie­go otrzy­ma­my wrzą­tek na her­ba­tę i choć to dość ory­gi­nal­nie brzmią­ca nazwa (łączy w sobie bowiem żywio­ły ognia i wody), jest jed­nak zwy­kłym ter­mi­nem nie­zwy­kłe­go dla nas ele­men­tu kul­tu­ry Kra­ju Wscho­dzą­ce­go Słoń­ca. Dru­ga nazwa to sadō lub cha­dō (zapi­sy­wa­ne iden­tycz­ny­mi zna­ka­mi kan­ji), czy­li dro­ga her­ba­ty. Choć o oko­ło 200 lat młod­sza niż cha­noyu, pod­kre­śla aspekt dosko­na­le­nia się w sztu­ce her­ba­cia­nej. Ele­ment dō wystę­pu­ją­cy rów­nież w nazwach innych sztuk, takich jak judō czy sho­dō (kali­gra­fia), wska­zu­je na potrze­bę dąże­nia do ide­ału. To, któ­rą z nazw będzie­my sto­so­wać, zale­ży od nasze­go sto­sun­ku do tra­dy­cji her­ba­cia­nej i tego jak każ­dy z nas rozu­mie tę sztu­kę. War­to jed­nak zwró­cić uwa­gę, że japoń­ska ter­mi­no­lo­gia nie mówi nic o żad­nym rytu­ale lub cere­mo­nii, nato­miast nie­sie ze sobą coś znacz­nie bar­dziej mistycznego.

Gdzie ma początek Droga Herbaty?

Her­ba­ta tra­fi­ła do Japo­nii z Chin w IX wie­ku, dzię­ki mni­chom bud­dyj­skim. Jed­nak przez pierw­szych kil­ka stu­le­ci swo­jej obec­no­ści w Kra­ju Kwit­ną­cej Wiśni była zna­na jedy­nie jako lekar­stwo. Dopie­ro XII wiek przy­niósł her­ba­cie typu mat­cha (czy­li jej zie­lo­nej i sprosz­ko­wa­nej wer­sji) nowe zasto­so­wa­nie. Kapła­ni bud­dy­zmu zen zaczę­li pić mat­chę, by nie zasnąć w cza­sie wie­lo­go­dzin­nych sesji medy­ta­cyj­nych. Z bie­giem cza­su poda­wa­nie mat­cha zaczę­ło nabie­rać kształ­tu jako odręb­na sztu­ka, roz­wi­ja­na przez wie­lu mistrzów i znaw­ców tego napo­ju. Zarów­no w wie­ku XV jak i XVI nazy­wa się nie­raz zło­tym cza­sem cha­noyu, gdyż to wte­dy powsta­ły zasa­dy este­ty­ki her­ba­cia­nej, jak cho­ciaż­by wabi­sa­bi, czy­li cenie­nie pro­sto­ty i nie­do­sko­na­ło­ści. Sen no Rikyū (1522−1591) – naj­słyn­niej­szy z mistrzów her­ba­cia­nych w histo­rii – sko­dy­fi­ko­wał wie­le aspek­tów sztu­ki doty­czą­cych pro­jek­to­wa­nia domów her­ba­cia­nych, two­rze­nia uten­sy­liów, czy pro­duk­cji samej her­ba­ty. Choć histo­ria cha­noyu ma już ponad 500 lat, to po dziś dzień nauki daw­nych mistrzów wpły­wa­ją na rozu­mie­nie Dro­gi Her­ba­ty, jak i prak­tycz­ny wymiar jej współ­cze­sne­go kultywowania.

PRZECZYTAJ TAKŻE

Momijigari i rytuały ognia

Godai – harmonia między Człowiekiem, Naturą i Wszechświatem

Spotkanie przy herbacie i jego elementy

Sło­wem temae okre­śla­my rodzaj for­my, w któ­rej gospo­darz przy­go­to­wu­je her­ba­tę w trak­cie spo­tka­nia. De fac­to jest to zbiór zasad i gestów odno­szą­cych się do spo­so­bu, w któ­ry on ma obcho­dzić się z prze­róż­ny­mi uten­sy­lia­mi her­ba­cia­ny­mi. Przy­kła­do­wo ryaku­bon to for­ma, w któ­rej wszyst­kie przy­bo­ry znaj­du­ją się na wyko­na­nej z laki tacy i cały pro­ces przy­go­to­wa­nia her­ba­ty odby­wa się wła­śnie na niej. Każ­de temae jest inne. Nie­raz róż­ni się nie­wiel­ki­mi deta­la­mi, jed­nak to wła­śnie od gospo­da­rza (teishu), któ­ry orga­ni­zu­je spo­tka­nie, zale­ży, czy skosz­to­wa­nie czar­ki her­ba­ty będzie nie­za­po­mnia­nym doświad­cze­niem zarów­no towa­rzy­skim, jak i duchowym.

Obcu­jąc z japoń­ską her­ba­tą, prę­dzej czy póź­niej napo­tka­my wyra­że­nie ichi-go ichi‑e, tłu­ma­czo­ne jako tyl­ko jed­no takie spo­tka­nie w życiu. Każ­dy pobyt na Dro­dze Her­ba­ty jest bowiem wyjąt­ko­wy, i nigdy nie zda­rzą się nam dwa takie same temae. Może goście przyj­dą w innym gro­nie, może gospo­darz uży­je innych uten­sy­liów, a może her­ba­ta, któ­rą będzie­my pić, pocho­dzić będzie z innej plan­ta­cji. Sens ichi-go ichi‑e leży w uświa­do­mie­niu sobie, że w życiu powin­ni­śmy przede wszyst­kim kon­cen­tro­wać się na chwi­li, na tym co tu i teraz.

War­to rów­nież wspo­mnieć, w jakiej for­mu­le goście spo­ty­ka­ją się z gospo­da­rzem, by móc skosz­to­wać her­ba­ty mat­cha.

Cha­ji – jest to naj­bar­dziej for­mal­ne spo­tka­nie, rzą­dzą­ce się bar­dzo rygo­ry­stycz­ny­mi zasa­da­mi. Ze wzglę­du na dłu­gość trwa­nia cha­ji, poda­je się aż dwa rodza­je her­ba­ty – lek­ką i gęstą mat­cha, prze­róż­ne tra­dy­cyj­ne sło­dy­cze, jak i cie­pły posi­łek. W cha­ji może wziąć udział mak­sy­mal­nie pię­ciu gości, co jest aku­rat zro­zu­mia­łe ze wzglę­du na ilość nie­zbęd­nych przy­go­to­wań dla jego przeprowadzenia.

Cha­kai – to zebra­nie mniej for­mal­ne, trwa­ją­ce też znacz­nie kró­cej niż cha­ji. W trak­cie cha­kai poda­je się z regu­ły tyl­ko jed­ną czar­kę her­ba­ty i jeden mały zestaw sło­dy­czy. Nato­miast mogą być to spo­tka­nia zarów­no kame­ral­ne, jak i otwar­te dla sze­ro­kiej publicz­no­ści (cza­sem liczą­ce nawet kil­ku­set gości).

Keiko – to z kolei spo­tka­nia, w cza­sie któ­rych ćwi­czy się ele­men­ty temae. Począw­szy od tych naj­drob­niej­szych (jak np. popraw­ne skła­da­nie chu­s­ty słu­żą­cej do czysz­cze­nia uten­sy­liów), aż po umie­jęt­ność łącze­nia wszyst­kich ele­men­tów temae w celu prze­pro­wa­dze­nia peł­ne­go spotkania.

Wa, Kei, Sei, Jaku – cztery fundamenty Drogi Herbaty

Są nimi kolej­no: har­mo­nia, sza­cu­nek, czy­stość i spo­kój. To głów­ne zasa­dy, któ­ry­mi kie­ru­je­my się w tej oso­bli­wej japoń­skiej sztu­ce. Regu­ły te, jako wyznacz­ni­ki filo­zo­fii her­ba­cia­nej, pozo­sta­wił po sobie wcze­śniej wspo­mnia­ny Sen no Rikyū i po dziś dzień sta­no­wią one nie­od­łącz­ny ele­ment nauki cha­noyu.

Har­mo­nia (wa) to rów­ność w prze­ży­wa­niu spo­tka­nia. Uczest­ni­cy zasia­da­ją­cy na matach two­rzą jed­ną wspól­no­tę. Rzad­kie zda­rza­ją się sytu­acje, w któ­rych gospo­darz ma zale­d­wie jed­ne­go gościa, jed­nak nawet wte­dy nie jest to samot­ne doświad­cze­nie. W her­ba­cie cho­dzi przede wszyst­kim o pozy­tyw­ną inte­rak­cję mię­dzy ludź­mi uczest­ni­czą­cy­mi w tym udu­cho­wio­nym spo­tka­niu. Har­mo­nia mu towa­rzy­szą­ca jest nie­zwy­kle waż­nym kon­cep­tem funk­cjo­nu­ją­cym w całym spo­łe­czeń­stwie japoń­skim. Dążąc do niej, zbli­ża­my się do poko­ju i życia w zgo­dzie z inny­mi ludź­mi oraz Naturą.

Sza­cu­nek (kei) to oka­zy­wa­nie powa­ża­nia innym, a nawet uten­sy­liom wyko­rzy­sty­wa­nym pod­czas spo­tka­nia. Japoń­czy­cy zna­ni są ze swo­jej uprzej­mo­ści i ta ich cecha rów­nież ma swo­je odzwier­cie­dle­nie w Dro­dze Her­ba­ty. W ide­al­nej sytu­acji, wszy­scy w poko­ju her­ba­cia­nym są tej samej ran­gi i tak samo doświad­cze­ni w cha­noyu. Rzad­ko jed­nak w życiu mamy do czy­nie­nia z tak ide­al­ny­mi warun­ka­mi. Nale­ży zatem pamię­tać, że nawet jeśli sto­imy na róż­nych szcze­blach hie­rar­chii spo­łecz­nej, przed czar­ką her­ba­ty wszy­scy jeste­śmy rów­ni. Gospo­darz myśli o gościu, a goście o gospo­da­rzu i innych uczest­ni­kach spotkania.

Czy­stość (sei) to umie­jęt­ność trak­to­wa­nia sie­bie i innych z otwar­tym ser­cem. Na her­ba­tę zawsze przy­cho­dzi­my w schlud­nej i czy­stej odzie­ży, w bia­łych skar­pe­tach, ale nie one są tutaj naj­waż­niej­sze. Waż­niej­szym jest, aby ubiór uzu­peł­niał stan nasze­go ducha i ser­ca, co – połą­czo­ne – umoż­li­wi osią­gnię­cie har­mo­nii z Natu­rą, oto­cze­niem i inny­mi gość­mi. W poko­ju her­ba­cia­nym, gdzie wszyst­ko ma swo­je dokład­nie prze­wi­dzia­ne miej­sce, może­my upo­rząd­ko­wać nasze myśli i duszę.

Spo­kój (jaku) to moment, w któ­rym odci­na­my się od zgieł­ku życia i delek­tu­je­my się chwi­lą. Sie­dząc przy czar­ce her­ba­ty może­my choć na krót­ki moment cał­ko­wi­cie się wyci­szyć zarów­no psy­chicz­nie, jak i fizycznie.

Wewnętrz­ne prze­ży­cie spo­tka­nia przez gospo­da­rza oraz gości, to wła­śnie kul­mi­na­cja czte­rech ide­ałów Sen no Rikyū, do któ­re­go ser­decz­nie zachęcam.