Wielki Święty z Leżajska

Tamtejszy browar zna chyba każdy piwosz. Niestety na piwie skojarzenia związane z tym miastem zazwyczaj dla Polaków się kończą. O Leżajsku coraz głośniej jest jednak na świecie: pielgrzymują tam zarówno ortodoksyjni Żydzi, jak i katolicy. Dwa różne światy, dwie religie spotykają się w tym punkcie styku na mapie Polski – ponieważ Leżajsk, podobnie jak Jerozolima, łączy ludzi nie tylko przy piwie, ale przede wszystkim – w modlitwie Za każdym razem, gdy wysiadam na jedynym peronie leżajskiego dworca, czuję się jakbym wróciła do domu. Świeże powietrze, przyjaźni mieszkańcy i to coś, czego nawet osoba mało wyczulona na bodźce energetyczne nie może nie odczuć. Z braku lepszego nazewnictwa określam to pozytywną energią miasta . Ruszam dalej z dylematem bohatera W poszukiwaniu straconego czasu : w którym kierunku udać się najpierw? W stronę Swanna, czy Guermantes? Dziś obieram kierunek Swanna, czyli cmentarz żydowski. Pamiętam ostatni raz, gdy tu byłam – wówczas wybrawszy inną stronę, skierowałam się ku zapierającemu dech w piersiach klasztorowi. Aura miasta Energia jest w mieście wszechobecna, bowiem jak rzeka, posiada dwa główne źródła, z których wypływa – z Sanktuarium Matki Bożej Pocieszenia oraz ohelu(( Ohel (z hebr. namiot ) – grobowiec stanowiący miejsce pochówku wybitnych rabinów.)) Elimelecha , ulokowanego na cmentarzu żydowskim po drugiej stronie miasta. Promieniowanie radiestezyjne w Leżajsku zbadał i opisał w swojej książce Polska magiczna. Przewodnik po miejscach mocy , Leszek Matela . Promieniowanie we wnętrzu grobowca Elimelecha wynosi (według wskazań autora) 23 tys. jednostek Bovisa, podczas gdy w kaplicy z obrazem Matki Boskiej Pocieszenia – aż 43 tys. jednostek! Chyba tylko jedno miasto na świecie może konkurować z Leżajskiem pod względem aury łączącej miejsca kultu dwóch różnych, choć niekoniecznie antagonistycznych religii. Nic więc dziwnego, że w świecie chasydzkim to niewielkie miasto na Podkarpaciu jest uznawane za drugie najświętsze miejsce zaraz po Jerozolimie! Z kolei grupka zakonnic, która jechała ze mną w przedziale dowodzi, że popularność pielgrzymek do leżajskiego klasztoru bynajmniej nie ustępuje tym chasydzkim. W stronę cmentarza Jeszcze za życia protekcja Elimelecha obejmowała nie tylko Żydów, ale także gojów, czyli wszystkich tych, którzy w świetle judaizmu nie należą do narodu wybranego. W związku z tym utarło się przekonanie, że intencje przyniesione do ohelu zostaną wysłuchane przez rabina niezależnie od pochodzenia pielgrzyma. Dlaczego zatem cmentarz żydowski w Leżajsku przez większą część roku jest opustoszały? Możliwe, że z powodu swojej smutnej historii. Brodząc w śniegu, spoglądam na płaskorzeźby mijanych nagrobków cudem odratowanych po wojennej zamieci. Nieliczne macewy, które zostały odnalezione wśród kostek brukowanego rynku, po latach powróciły na swoje miejsce. Niemcy w Leżajsku brutalnie rozprawili się nie tylko z żyjącymi Żydami, ale także z tymi pogrążonymi w śnie wiecznym. Trochę więcej szczęścia miał natomiast wielki przywódca leżajskich chasydów, Elimelech, którego zwłoki jako jedne z niewielu ocalały przed pogromem. Legenda głosi, że gdy Niemcy rozkopali jego grób z zamiarem zbezczeszczenia ciała oraz odnalezienia rzekomo ukrytych w nim skarbów, oczy świętego otworzyły się i ze smutkiem popatrzyły na oprawców. Czy to w efekcie tego zdarzenia, czy w wyniku rozczarowania brakiem kosztowności w grobie, Niemcy zostawili ciało Elimelecha w spokoju i zaprzestali dalszej dewastacji cmentarza. Prawdą także jest to, że nieliczni Żydzi, którzy zostali jeszcze w Leżajsku, dokonali ponownego pochówku swojego duchowego przewodnika. I wreszcie za bezsprzeczny fakt należy uznać włączenie tego zdarzenia do istniejącego już zbioru legend o nadprzyrodzonych zdolnościach cadyka. A tych jest niemało. Cadyk-ekstrasens [caption id="attachment_12628" align="alignright" width="184"] Wnętrze ohela Elimelecha (fot. E. Dyan, CC BY 2.0, Wikimedia Commons)[/caption] Wielki święty – tak powiedziałby o Elimelechu katolik. W chasydyzmie odpowiednikiem świętego jest cadyk, a tytuł ten przyznaje się jeszcze za życia. Aby nań zasłużyć, chasyd musi nie tylko wykazywać się olbrzymią wiedzą i mądrością życiową, ale także wyjątkowymi darami od Boga, jak np. jasnowidztwem czy umiejętnością bilokacji. Elimelech słynął z wielu nadnaturalnych zdolności, za których dowód miała służyć przytaczana często anegdotka o kałamarzu. Kiedy medytując nad srogością powstającego dekretu cesarskiego, przypadkowo trącił miskę z zupą, w tym samym czasie w odległym pałacu cesarza Józefa II pewien urzędnik rozlał atrament na pismo. Okazało się, że fizycznie nie opuszczając swojego domu, Elimelech duchem przeniósł się do ciała cesarskiego urzędnika i jego to ręką wylał zawartość kałamarza na srogi przepis wprowadzający obowiązkową służbę wojskową dla galicyjskich Żydów. W Schönbrunn zdarzenie zostało uznane za znak z nieba , w związku z czym unieważniono dekret. W skład legend otaczających cadyka z Galicji wchodzi również pewien epizod z udziałem czarownika. Na dwór cesarski w Wiedniu przybył raz pewien mag, który nalegał na wróżenie z fusów alias z aury władcy. Cesarz Józef II, sceptyczny wobec czarów-marów i szarlatanów w końcu uległ namowom czarodzieja i zezwolił na jedną wróżbę mającą ukazać tożsamość osoby, która tak skutecznie mieszała mu plany. W tym samym czasie w odległym Leżajsku rabin Elimelech ukrył twarz w dłoniach, pogrążając się w głębokiej medytacji. Czarownikowi udało się zwizualizować jedynie dwie dłonie, w związku z czym fizjonomia mąciwody nadal pozostawała dla cesarza zagadką… Te oraz wiele innych anegdot o przewodniku leżajskich chasydów do dziś krąży w obiegu po jesziwach i żydowskich domach. Kaznodzieje-hipisi Elimelech Weissblum zwany też Mejlechem przyszedł na świat w 1717 r. jako syn właściciela ziemskiego, Eleazara Lipmana . Wraz z bratem, Zusją , latami prowadził koczowniczy tryb życia, wędrując po galicyjskich wioskach, służąc pomocą i głosząc nauki chasydzkie zaczerpnięte bezpośrednio od ich nauczyciela Wielkiego Magida z Międzyrzecza , a pośrednio od założyciela ruchu, Baal Szem Towa . Mimo biedy i trudów tułaczki, bracia emanowali wesołością charakterystyczną dla ruchu chasydzkiego, który reprezentowali. – Jakże można się smucić? – powiadał Zusja. – Przeszłość: przecież nie zaczniemy się tym martwić, ostatecznie, mamy to już za sobą. Przyszłość: nikt nie wie, co go czeka, więc nie ma sensu się zadręczać! A teraz? To tylko mrugnięcie oka i już minęło. Czy naprawdę warto się tym przejmować? Za sprawą rodzeństwa, starożytne doktryny carpe diem i panta rhei odżywały w swoich nowych, kabalistycznych interpretacjach na terenach, przez które 100 lat wcześniej przetoczył się pogromy w czasie powstania Chmielnickiego . Mimo upływu czasu, cierpienia doznane z rąk kozackich były wciąż żywe w świadomości Żydów. Nauki głoszone przez Elimelecha i Zusję dawały rodakom dawno porzuconą nadzieję, stając się iskrą, od której pogrążony w marazmie feniks miał w końcu spłonąć, by następnie odrodzić się w postaci nowego nurtu – chasydyzmu. Uczeń i nauczyciel Działalność pierwszych chasydzkich rabinów przypominała nauczanie ewangelistów, jako że jednym i drugim przyświecał ten sam cel. [caption id="attachment_12629" align="alignleft" width="167"] Obraz Matki Boskiej Pocieszenia z Leżajska (fot. domena publiczna)[/caption] Po latach koczowniczego trybu życia, wspólne drogi rodzeństwa rozdzieliły się, każdy z braci poszedł w swoją stronę: bardziej introwertyczny Zusja osiadł na stałe w Annopolu pod Ostrogiem, a Elimelech zawędrował do Leżajska, gdzie utworzył własną dynastię chasydzką, stając się pierwszym polskim cadykiem. W taki sposób nauki pobrane u Wielkiego Magida mogły być przekazywane nie w jednym, a dwóch galicyjskich ośrodkach na raz. Równolegle do braci, również inni uczniowie Dow Bera z Międzyrzecza tworzyli swoje własne ośrodki na całym terenie Galicji, a po nich przyszła kolej na ich uczniów, uczniów ich uczniów itd. Reb Mejlech słynący z charyzmy i nadprzyrodzonych zdolności, skupiał wokół siebie największe grono zwolenników, spośród których najbardziej znanymi rabinami mieli stać się w przyszłości: reb Menachem Mendel z Rymanowa, reb Naftali z Ropczyc, reb Dawid Biderman z Lelowa i reb Jakub Icchak Horowic , zwany Widzącym z Lublina . W Księdze No’am Elimelech ( Łagodność Elimelecha ) przeczytamy, że każda dusza w wyższym świecie była złączona ze swoim nauczycielem (cadykiem) i dlatego na Ziemi dąży do swojego korzenia , swojego mistrza. Związek między uczniem i nauczycielem jest w tradycji chasydzkiej nierozerwalny, wręcz metafizyczny, bowiem wykracza poza ograniczające ramy dialektyki. Mesjasze i heretycy [caption id="attachment_12630" align="alignleft" width="184"] Monika I. Rożek: Medytujący Elimelech z Leżajska[/caption] Tu na chwilę powinniśmy zatrzymać się przy nazwiskach, ponieważ mówiąc o XVIII-wiecznej historii galicyjskich Żydów, nie można pominąć jednej dość ekscentrycznej postaci – Jakuba Franka , samozwańczego mesjasza i twórcy sekty frankijskiej. Podobnie jak żyjący w XVII w. Sabataj Cwi (( Szabetaj Cewi/Sabtaj Cwi (1626-1676) – rabin, zapoczątkował ruch zwany sabataizmem. W 1666 r. przyjął islam.)), zanim został oficjalnie uznany za heretyka i przyjął chrzest, Frank zdążył zbałamucić wielu wyznawców Jahwe i rzucić cień zwątpienia na prężnie rozwijający się mistycyzm chasydzki. Trudno się temu dziwić: gdy niezmienna od niemal trzech tysięcy lat religia na przestrzeni 100 lat przeżywa nie jedną, lecz kilka rewolucji, musi się pojawić pytanie, w co wierzyć, a co uznać za herezję? Szukać Mesjasza wśród żywych, czy wciąż czekać na jego przyjście? Judaizm zadrżał w posadach, a losy ruchu chasydzkiego na chwilę stanęły pod znakiem zapytania. Cadycy musieli od nowa budować zaufanie do mistycyzmu oraz wiarę w autorytety, która za sprawą sabataizmu i frankizmu przeżyła tymczasowy kryzys. Chasydów na ziemiach galicyjskich nie zniechęcił ani ostracyzm społeczny, ani liczne klątwy (w samym Krakowie obłożono ich klątwą dwukrotnie, w 1785 i 1797 r.). Ruch przetrwał a do dziś cadyka uznaje się za kanał przewodzący boskie natchnienie na ziemski padół. No’am Elimelech Każdy święty posiada jakąś specjalizację , czy też szczególne zamiłowanie, z którego słynie jako patron. Dla przykładu katolik, który zgubił zwitek banknotów modli się do św. Antoniego – patrona rzeczy zaginionych. Z kolei, gdy zguba mimo wstawiennictwa świętego się nie odnajduje, sięga on po modlitwę do Rity , świętej od spraw trudnych i beznadziejnych. Podobnie jest w judaizmie. Wiele żydowskich rodzin trzyma w domu portret tzw. mysiego rabina, reb Yeshayah Steinera jako amulet chroniący domostwo przed gryzoniami. Mimo że Żydzi nie przepadają za gojowską nomenklaturą, przyjęto za zwyczaj, by kobieta podczas porodu trzymała pod poduszką kopię księgi Elimelecha, nie tyle jako talizman , ale umówmy się, że coś w tym rodzaju. Dzieło No’am Elimelech stanowi kompendium wiedzy o cadykizmie, wraz z komentarzami do Tory i odniesieniami do Kabały. Niezwykle trudne w interpretacji, jest uznawane za jedną z najwybitniejszych ksiąg mistycznego judaizmu i każdy wierzący Żyd powinien posiadać chociaż jeden jej egzemplarz. Rabin Mendel z Rymanowa mawiał, że tylko w wigilię Szabasu, po zanurzeniu się w wodach mykwy, był w stanie zrozumieć niewielki fragment dzieła. [caption id="attachment_12631" align="aligncenter" width="1140"] U rabina (autor nieznany). Ryc. domena publiczna[/caption] Jednak wracając do samego autora, Elimelecha, nie możemy też nie wspomnieć o jego szczególnych predyspozycjach w… swataniu, czyli czynności wielce szanowanej i uchodzącej za jedną z najbardziej pożądanych w żydowskim świecie. Po dziś dzień wśród tysięcy chasydów pielgrzymujących do Leżajska znajdują się tacy, którzy przybywają z modlitwą w konkretnym celu – wskazania drugiej połówki dla swoich pociech. W świecie gojów nie jest potrzebna pomoc Elimelecha przy sziduchach (( Sziduch – sposób swatania w świecie ortodoksyjnych Żydów.)), jako że czasy swatów i wszystkich pośredników w organizowaniu ślubów mamy już dawno za sobą. Można jednak odwiedzić grób cadyka, prosząc go o wstawiennictwo u Haszema(( Haszem – Najwyższy, Jedyny. Jedno z imion Boga.)) albo udzielenie cząstki tej radości, z której Elimelech słynął za życia (jak w słowach piosenki: Kiedy rebe Elimelech poczuł w sercu swym wesele… ). W końcu wielki cadyk z Leżajska wysłucha każdej modlitwy niezależnie od wyznania pielgrzyma, czyż nie? Jorcajt Zgodnie z przekazywaną tradycją Elimelech obiecał, że każdy, kto odwiedzi jego grób, osiągnie zbawienie. Podczas jorcajtu (z jid. rocznica śmierci ) przypadającego z racji płynności kalendarza hebrajskiego to w lutym, to w marcu, tysiące Żydów z całego świata przybywa do tego niewielkiego cmentarza na Podkarpaciu, a wówczas czarna fala kapeluszy i chałatów zalewa panoramę miasta. Chasydzi wierzą, że w rocznicę śmierci cadyk zstępuje z nieba i zabiera ze sobą spisane na karteczkach modlitwy. Skumulowane przez rok zwitki papieru są palone, mężczyźni śpiewają i tańczą, a kobiety żarliwie modlą się w wydzielonej dla nich strefie. Spacerując samotnie po opustoszałym cmentarzu, próbuję sobie wyobrazić te tłumy. Wiary w cudotwórstwo Elimelecha nie zachwiał czas, wojna, ani nawet pożar ohelu w 2018 r. Jeden z najbardziej spektakularnych cudów miał miejsce w latach 60., kiedy to po odbytej pielgrzymce do Leżajska zauważono cofnięcie się zaniku kości u chorej dziewczynki. Siła modlitwy czyni cuda. Nie wiedzieć czemu, myśląc o tym zdarzeniu, paradoksalnie przyszły mi do głowy słowa Jezusa: Wstań, idź, twoja wiara cię uzdrowiła… ***

Serdeczne podziękowania dla pracowników Muzeum Ziemi Leżajskiej za poświęcony czas, udostępnienie archiwum i pomoc w dotarciu do źródeł.

Wielki Święty z Leżajska

NŚ 03/2023

Alchemia: w pogoni za nieśmiertelnością

Kobiety pierwszych Piastów

Monika I. Rożek

W numerze

Nieznany Świat 07/2025 (415)

Nieznany Świat 06/2025 (414)

Nieznana historia ewolucji miłości

Witamy z powrotem!

Załóż nowe konto!

Zresetuj swoje hasło

Czy na pewno chcesz odblokować ten wpis?

Czy na pewno chcesz anulować subskrypcję?

Kolejka

Wielki Święty z Leżajska

NŚ 03/2023

PRZECZYTAJ TAKŻE

Alchemia: w pogoni za nieśmiertelnością

Kobiety pierwszych Piastów

Dalsza treść jest płatna

Czytaj bez ograniczeń

Monika I. Rożek

W numerze

Nieznany Świat 07/2025 (415)

Nieznany Świat 06/2025 (414)

Nieznana historia ewolucji miłości

Witamy z powrotem!

Załóż nowe konto!

Zresetuj swoje hasło

Czy na pewno chcesz odblokować ten wpis?

Czy na pewno chcesz anulować subskrypcję?

Kolejka