Duch Baj – odwieczny towarzysz człowieka

Dziś słowa baśń czy bajka niemal całkowicie kojarzą się z literaturą dziecięcą. Ubolewam nad tym, ale z drugiej strony muszę zaakceptować, że: Takie już czasy, w których przyszło nam żyć… i Kijem Wisły nie zawrócę…

Ale tu, na łamach pisma, któ­re odkry­wa to, co na co dzień nie­wi­docz­ne, mogę zawo­łać gło­śno: Duchu Baju, nie odchodź! Nazwy ducha Baj nie wymy­śli­łem; funk­cjo­nu­je ona w poda­niach ludo­wych. Znaj­du­je się w naszym Bestia­riu­szu Sło­wiań­skim. Baj jest dobrym, bar­dzo sta­rym duchem, gra­su­ją­cym w nocy i wni­ka­ją­cym do umy­słów śpią­cych ludzi, by poka­zać im obra­zy ze świa­ta, któ­rych na jawie się nie doświad­czy. Prze­spać się z pro­ble­mem nie jest pustą for­muł­ką. Jak dobrze wie­my, we śnie nasze doświad­cze­nia ukła­da­ją się w innym porząd­ku niż na jawie. Czy ten sen­ny porzą­dek jest przy­pad­ko­wy? Cha­otycz­ny? Bynajmniej.

Rze­czy­wi­stość doświad­cza­na na jawie ogra­ni­cza się do tego z czym musi­my się mie­rzyć tu i teraz. Rzad­ko daje nam prze­strzeń, by pomy­śleć kim napraw­dę jeste­śmy i co jest dla nas, jako rodza­ju ludz­kie­go, a sze­rzej dla wszyst­kich istot i dla Wszech­świa­ta, wspól­ne i naj­istot­niej­sze. A to wła­śnie Baj za pomo­cą snów nam o tym przy­po­mi­na. Porów­naj­my ten pro­ces do sło­ika napeł­nio­ne­go wodą z domiesz­ką gle­by. Za dnia spa­da­ją na tę gle­bę róż­ne zda­rze­nia i są dobrze widocz­ne, ale nie sta­no­wią grun­tu ludz­kie­go doświad­cze­nia. Dopie­ro pod­czas snu sło­ik ten jest potrzą­sa­ny i wszyst­ko w nim według masy zaj­mu­je odpo­wied­nie miej­sce. Na dnie osa­dza­ją się kamy­ki i inne cięż­kie obiek­ty, następ­nie pia­sek, a na koń­cu mię­ciut­ki muł, po któ­rym stą­pa­my, póki się nie obu­dzi­my. Jed­nak po pobud­ce czę­sto mamy przed ocza­mi jedy­nie ten moment potrzą­sa­nia, gdy wszyst­ko fru­wa w nie­opi­sa­nym cha­osie. Pod­świa­do­mie nato­miast wszyst­ko nam się w gło­wie ukła­da, zaj­mu­je swo­je miej­sce i wie­le pro­ble­mów, któ­re wyol­brzy­mia­li­śmy, oka­zu­je się cał­ko­wi­cie nie­istot­ne. Ja, w każ­dym razie, tyl­ko cze­kam aż się z czymś prze­śpię, by nadać temu odpo­wied­nią wagę.

PRZECZYTAJ TAKŻE

Fundamentalizm religijny jako moment zwrotny w przemianach na Ziemi

Ważny znak nadziei

Co to ma z baśnia­mi wspól­ne­go? Ano baśnie dzia­ła­ją dokład­nie w ten sam spo­sób. Są pew­ne­go rodza­ju sna­mi na jawie. Ich nie­wy­obra­żal­na moc sym­bo­licz­na pozwa­la każ­de­mu odbior­cy odna­leźć w gło­wie ścież­kę do roz­wią­za­nia wła­snych pro­ble­mów. To nie­praw­da, że baśnie były zawsze takie dzie­cin­ne jak dziś, z jed­no­znacz­nym azy­mu­tem moral­nym, wyraź­nym oddzie­le­niem dobra od zła i koją­cym hap­py endem. Pro­ces upu­pia­nia baśni, jak ja to nazy­wam, przy­po­mi­na nie­co tłu­ma­cze­nie dow­ci­pów, któ­re nale­ży rozu­mieć intuicyjnie.

Naj­bar­dziej spek­ta­ku­lar­ny cios zada­li baśniom czy­tel­ni­cy zbio­ru bra­ci Grimm, zmu­sza­jąc ich do trzy­krot­ne­go popra­wie­nia książ­ki tak, by nada­wa­ła się ona, zgod­nie z tytu­łem Kin­der und Haus Mar­chen, do czy­ta­nia dzie­ciom. Nie­ste­ty popraw­ki te zabi­ły ducha sta­re­go jak sama ludz­kość, któ­ry miał tam przez tysiąc­le­cia bez­piecz­ne schro­nie­nie. Bo baśnie to jedy­nie odpry­ski odwiecz­nych mitów, mądrość ludo­wa, któ­ra doj­rze­wa­ła przez set­ki poko­leń, porzą­dek Wszech­świa­ta, któ­ry nie jest ani dobry, ani zły. Jest odwiecz­ny i nie­na­ru­szal­ny. Mądro­ścią poko­leń było tę praw­dę, tę tajem­ni­cę wysą­czać po zia­ren­ku i uło­żyć, jak w tym sło­iku, w pewien nie­oczy­wi­sty, ale jak­że praw­dzi­wy porządek.

Baśnie to praw­da o nas samych, poda­na tak, byśmy pod­świa­do­mie ją przy­swo­ili i mogli uko­ić ból ist­nie­nia. W baśń nale­ży się wsłu­chać i przy­jąć ją do sie­bie z ufno­ścią tak, by niczym ziar­no wykieł­ko­wa­ła w for­mę uni­kal­ną i nie­ro­ze­rwal­ną z naszą indy­wi­du­al­ną naturą. 

Dziś zale­wa­ni jeste­śmy rze­czy­wi­sto­ścią nie­by­wa­le zin­fan­ty­li­zo­wa­ną. Poka­zu­je nam się pal­cem co jest złe, a co dobre i na wszyst­ko pro­po­nu­je instruk­cję obsłu­gi. Świat taki, szum­nie nazy­wa­ny cywi­li­za­cją, jest bar­dzo wygod­ny w obsłu­dze, ale choć sam w nim funk­cjo­nu­ję, żal mi tych cza­sów, gdy duchy żyły wśród nas. Gdzie nic nie było czar­no-bia­łe. Cza­sów, gdy nasz los i wszyst­ko, cze­go doświad­cza­li­śmy na co dzień, mia­ło wymiar trans­cen­dent­ny, było, jak w baśniach, owia­ne tajem­ni­cą, ale jed­no­cze­śnie zapro­sze­niem do jej roz­wią­za­nia. Jak zagad­ki sfink­sa. Baśnie były zachę­tą do odwa­gi, samo­dziel­no­ści, decy­zyj­no­ści. Nie były pro­stym prze­pi­sem na łatwe życie. Baj jest duchem całej ludz­ko­ści, DNA nasze­go czło­wie­czeń­stwa. On, oto­czo­ny ducha­mi naszych przod­ków, czu­wa nad nami, zawsze gotów przy­po­mnieć każ­de­mu zagu­bio­ne­mu w labi­ryn­cie bie­żą­cych doświad­czeń, któ­rę­dy bie­gnie krę­go­słup tego wspa­nia­łe­go stwo­ra zwa­ne­go człowieczeństwem.

Takie są moje prze­my­śle­nia po wspa­nia­łym Festi­wa­lu Sztu­ki Opo­wia­da­nia, któ­ry wła­śnie dobiegł koń­ca w War­sza­wie i na któ­re­go jubi­le­uszo­wą 20 edy­cję wszyst­kich ser­decz­nie zapra­szam w przy­szłym roku.