Duch duchowi oka nie wykole

Kiedy zakończono wreszcie przedłużającą się w nieskończoność odbudowę Zamku Królewskiego w Warszawie, ówczesnym i zarazem pierwszym dyrektorem był zmarły w 1999 r. profesor Aleksander Gieysztor. Ten wybitny historyk, mediewista, powstaniec, profesor Uniwersytetu Warszawskiego oznajmił pewnego dnia swoim współpracownikom, że odbudowa została w końcu naprawdę ukończona i widać, że przedsięwzięcie się udało, bo do budynku powrócił duch

Widział zja­wę oso­bi­ście czy mu ktoś powie­dział, pro­fe­sor nie wyjawił.

Histo­ria, któ­rą pra­gnę opo­wie­dzieć, jak na owe cza­sy była dość banal­na i wca­le nie tra­gicz­na, bowiem wszyst­ko dzia­ło się w XV w. Histo­rycz­nie Mazow­sze – po roz­drob­nie­niu dziel­ni­co­wym pań­stwa, było wów­czas cią­gle auto­no­micz­ne, nie­za­leż­ne od Koro­ny – i w ogó­le od kogo­kol­wiek, zaś Zamek speł­niał rolę jed­nej z rezy­den­cji ksią­żąt mazowieckich.

PRZECZYTAJ TAKŻE

Teren pogranicza

Podejście do dzieci fundamentem przemiany świata

Świe­żo wznie­sio­ny, mod­ny, i bar­dzo gotyc­ki budy­nek wzno­sił się na wyso­kim urwi­stym brze­gu rze­ki, któ­ra ksią­żę­cą parę praw­dzi­wie urze­kła. Sze­ro­ka, wio­sną zale­wa­ją­ca łąki i pola, wyglą­da­ła jak morze. Na zachód, w stro­nę Socha­cze­wa, roz­po­czy­na­ła się wiel­ka pusz­cza z tura­mi i żubra­mi, a koło Bia­łe­go Mia­sta, zwa­ne­go przez nie­któ­rych Kam­pi­no­sem, gdy nad­cho­dzi­ła suro­wa zima, licz­ne wil­cze wata­hy sta­wa­ły się poważ­nym zagro­że­niem dla podró­żu­ją­cych, a szcze­gól­nie ich koni.

Ksią­żę Mazo­wiec­ki Bole­sław był, oględ­nie mówiąc, czło­wie­kiem trud­ne­go cha­rak­te­ru. Upar­ty, poryw­czy, łatwo wpa­da­ją­cy w złość, sło­wem, sta­no­wił prze­ci­wień­stwo zamy­ślo­nej, zamglo­nej i czę­sto jak­by nie­obec­nej księż­nej Anny. Byli sta­dłem, moż­na śmia­ło rzec, mało dobranym.

Pew­ne­go dnia ksią­żę ogło­sił, że wyru­sza na jele­nia, co powie­dziaw­szy, udał, że cału­je żonę, i odga­lo­po­wał ze swo­ją wier­ną dru­ży­ną. To wte­dy księż­na kaza­ła wpro­wa­dzić nie­zna­jo­me­go mło­de­go ryce­rza, dłu­go cze­ka­ją­ce­go w izbie obok na widze­nie, a gdy wszedł, uda­ła, że jej się zupeł­nie, ale to nic a nic, nie podo­ba. Tak doda­jąc jed­no do dru­gie­go oraz to, że ksią­żę był żywo i czę­sto bar­dziej, zain­te­re­so­wa­ny zamiesz­ku­ją­cy­mi przy­le­głe bory leśni­czan­ka­mi niż jele­nia­mi, na drze­wie życia księż­nej Anny poja­wił się grzech z gatun­ku ciężkich.

Dalej histo­ria poto­czy­ła się zna­nym, moż­na rzec banal­nym, ale final­nie tra­gicz­nym torem. Ksią­żę, dowie­dział się o zdra­dzie i zgod­nie ze sta­rym i sza­no­wa­nym ogól­nie zwy­cza­jem, zabił mło­de­go ryce­rza, a nie­wier­ną żonę udusił.

Cóż pozo­sta­ło bied­nej księż­nej Annie? Być może wte­dy i w poczu­ciu swej bia­ło­gło­wej nie­win­no­ści powzię­ła – w ramach retor­sji – decy­zję poka­zy­wa­nia się po wsze cza­sy po nocach na zam­ko­wych kory­ta­rzach? Moty­wów ducha księż­nej nie zna­my, ale mamy porząd­ny – bo z duchem, a nie ze smo­kiem, jak u kra­kau­re­ów! – zamek.

Histo­rię o księ­ciu Bole­sła­wie i księż­nej Annie usły­sza­łem od dr Mał­go­rza­ty Sza­frań­skiej, dłu­go­let­niej pra­cow­ni­cy Zam­ku, pro­jek­tant­ki nale­żą­cych do nie­go ogro­dów na wiśla­nej skar­pie, mojej dłu­go­let­niej przy­ja­ciół­ki i towa­rzysz­ki na szla­kach pozna­wa­nia ete­rycz­nych rze­czy­wi­sto­ści. Histo­rycz­ne miej­sce i bar­dzo cie­ka­wi ludzie. Opo­wie­dzia­ła mi kie­dyś, że zatrud­nio­ny tam sta­ry ogrod­nik pora­dził jej, by zbęd­ne rośli­ny ści­nać seka­to­rem, a nie wyry­wać. Zacie­ka­wio­na zapy­ta­ła, dla­cze­go? Dłu­go mil­czał, w koń­cu tro­chę gniew­nym tonem burk­nął: – Bo mniej boli!

Z tego co się czy­ta o duchach moż­na by przy­pu­ścić, że księż­na pani utknę­ła w jakiejś stre­fie bli­skiej Zie­mi i nie może się z niej wydo­stać, w swo­jej dro­dze ku zaświa­tom. Może rze­czy­wi­ście sil­ne uczu­cia, nie­za­leż­nie o jakim zna­ku, potra­fią znie­wo­lić duszę w ziem­skiej sfe­rze? Cze­muż by nie? Zresz­tą ja też mam swo­ją teo­rię na temat bia­łych dam, krą­żą­cych po zam­kach tego świata„i z góry prze­pra­szam, że nie roman­tycz­na ona, ani też peł­na grozy.

Jak wia­do­mo, może nie powszech­nie, ale jed­nak, dusza ludz­ka skła­da się z trzech suwe­ren­nych czę­ści: pod­świa­do­mo­ści, świa­do­mo­ści i nad­świa­do­mo­ści. Pod­świa­do­mość jest na niskim pozio­mie roz­wo­ju, wyklu­wa się dopie­ro w kie­run­ku samo­dziel­no­ści, ale ma w ręku całość inkar­na­cyj­nej pamię­ci. Świa­do­mość to cała inte­lek­tu­al­na wie­dza, zdo­by­ta w jed­nej inkar­na­cji, wszyst­ko, co wie­my. Nad­świa­do­mość zaś, nazy­wa­na rów­nież siłą wyż­szą lub abso­lu­tem, mie­ści w sobie wszyst­ko i jest wszyst­kim. Świat ist­nie­je, bo ist­nie­je nadświadomość.

I teraz, jeże­li z jakichś powo­dów, na przy­kład dra­ma­tycz­nej i nagłej śmier­ci z ręki ura­żo­ne­go w ambi­cjach męża czy inne­go głę­bo­kie­go dra­ma­tycz­ne­go prze­ży­cia, name it, odłą­czy się pod­świa­do­mość, świa­do­mość pozba­wio­na pamię­ci krą­ży bez­rad­na, naj­czę­ściej tam, gdzie zakoń­czy­ła ziem­skie życie. W przy­pad­ku gdy samot­ną zosta­je pod­świa­do­mość, pozba­wio­na mądro­ści świa­do­mo­ści, to łazi po stry­chach, roz­bi­ja pro­bów­ki w szpi­ta­lach, krę­ci się po salach cho­rych i stra­szy na cmentarzach.

Kie­dy czło­wie­ka spo­ty­ka śmierć nagła i dra­ma­tycz­na, wyzwa­la­ją się wiel­kie ilo­ści ener­gii i być może dzie­je się wte­dy podob­nie, jak w przy­pad­ku, gdy nagły nad­miar mocy prze­pa­la kable elek­trycz­ne, na sty­kach pło­nie, więc awa­ria gotowa.

Zakoń­czę powro­tem do nazwi­ska Gieysz­tor, noszo­ne­go przez sze­reg wybit­nych, histo­rycz­nie zna­nych posta­ci. Na sztok­holm­skich szla­kach pozna­łem, dłu­gie dzie­siąt­ki lat temu, i zaprzy­jaź­ni­łem się z Elż­bie­tą Gieysz­tor-Ingvars­son, bra­ta­ni­cą pro­fe­so­ra. Uro­czą, pomoc­ną i życz­li­wą ludziom oraz świa­tu, sta­le uśmiech­nię­tą Elżu­nią, któ­rą z oka­zji mają­cej nie­daw­no miej­sce pierw­szej rocz­ni­cy jej śmier­ci, pozwa­lam sobie przy­po­mnieć i pozdro­wić tam, gdzie jest. Kto wie, może usłyszy?

dPN

andrzej.​szmilichowski@​gmail.​com