Teren pogranicza

– Czasami w ogóle zastanawiamy się, czy homeopatią nie powinni zainteresować się fizycy kwantowi. Gdybyśmy tak mogli pogadać z matematykami, fizykami i chemikami – jesteśmy przekonani, że doszlibyśmy do interesujących wniosków i kto wie, czy homeopatia nie otarłaby się o słynny wzór Einsteina – tak mówili mi zaprzyjaźnieni homeopaci lat temu wiele, gdy jako nieopierzony Byczek rozmawiałem z nim o tej wyjątkowej metodzie przywracania zdrowia. Szykowałem wówczas wywiad do wyjątkowej książki o największych ówczesnych polskich naturopatach, dziś powoli odsądzanych od czci i wiary przez – jak to ich zawsze nazywał mój Szef – bękartów Kartezjusza.

I patrz­cie Pań­stwo, nie dość, że home­opa­ci, to jesz­cze jasno­wi­dze. Dwa grzy­by w barszcz. W cza­sach dzi­siej­szych nazy­wa­ni szarlatanami.

Od cza­su doświad­czeń Masa­ru Emo­to mówi się o pamię­ci wody, o tym, że sub­stan­cja, choć znik­nę­ła, zosta­wi­ła po sobie ślad. Jak­by echo obec­no­ści. I tu wkra­cza dziś fizy­ka sys­te­mów zło­żo­nych: zja­wi­ska emer­gen­cji, nie­li­nio­wo­ści, punk­tów kry­tycz­nych. To poja­wie­nie się nowych wła­ści­wo­ści, gdzie mała zmia­na może wywo­łać wiel­ki efekt, a całość nie daje się spro­wa­dzić wyłącz­nie do sumy składników.

PRZECZYTAJ TAKŻE

Duch duchowi oka nie wykole

Podejście do dzieci fundamentem przemiany świata

To rój pta­ków, któ­ry zmie­nia kie­ru­nek lotu jak jeden orga­nizm. To falo­wa­nie sta­dio­nu na meczu. To sieć neu­ro­no­wa, któ­ra zaczy­na roz­po­zna­wać obra­zy, choć poje­dyn­czy neu­ron nie widzi nic.

W kon­tek­ście home­opa­tii nie­któ­rzy bada­cze suge­ru­ją, że wyso­kie roz­cień­cze­nia mogą dzia­łać jak układ nie­li­nio­wy, gdzie odpo­wiedź bio­lo­gicz­na nie jest pro­por­cjo­nal­na do daw­ki. Prof. Iwo­na Wawer z War­szaw­skie­go Uni­wer­sy­te­tu Medycz­ne­go wska­zu­je, że brak linio­wej zależ­no­ści mię­dzy daw­ką a efek­tem może być tłu­ma­czo­ny przez teo­rię cha­osu i ter­mo­dy­na­mi­kę pro­ce­sów nie­li­nio­wych. To jesz­cze nie zna­czy, że mamy dowód dzia­ła­nia, ale że kla­sycz­ne mode­le far­ma­ko­lo­gicz­ne mogą nie wystar­czyć, by opi­sać zło­żo­ne reak­cje organizmu.

To jest ten styk, teren pogra­ni­cza, gdzie wszyst­ko się może zda­rzyć. Fizy­ka tych sys­te­mów dowo­dzi, że nie wszyst­ko da się zre­du­ko­wać do sumy poszcze­gól­nych ele­men­tów zda­rze­nia. Są zja­wi­ska, takie jak pogo­da, świa­do­mość czy wła­śnie oddzia­ły­wa­nia zło­żo­nych roz­two­rów, któ­re dzia­ła­ją ina­czej niż suma ich skład­ni­ków. Nie linio­wo. Nie wprost. Cza­sem wystar­czy prze­kro­czyć sub­tel­ny próg, by cały układ zmie­nił stan. Sko­ko­wo, nagle, nieprzewidywalnie.

Czyż nie czas już na zasto­so­wa­nie zupeł­nie nowych metod i teo­rii (podob­nie jak uczy­ni­li to mate­ma­ty­cy, powo­łu­jąc do życia geo­me­trię nie­eu­kli­de­so­wą, bo sta­ra nie wystar­cza­ła im do kosmo­lo­gicz­nych badań struk­tu­ry, pocho­dze­nia, skła­du i ewo­lu­cji Wszech­świa­ta oraz for­mu­ło­wa­nia teo­rii względ­no­ści, w któ­rej prze­strzeń jest zakrzy­wio­na) do wyja­śnie­nia zja­wisk dziś wciąż jesz­cze nazy­wa­nych para­nor­mal­ny­mi, a ocie­ra­ją­cych się (dość moc­no nawet) o teo­rie współ­cze­snej fizyki?

W tra­dy­cyj­nej nauce medycz­nej pacjent jest przed­mio­tem oddzia­ły­wa­nia: mie­rzy­my para­me­try, ana­li­zu­je­my efek­ty. W kon­tek­ście home­opa­tii czę­sto mówi się jed­nak o współ­udzia­le leczo­ne­go jako aktyw­ne­go ele­men­tu ukła­du tera­peu­tycz­ne­go. Moż­na tu dostrzec nawią­za­nie do kon­cep­cji obser­wa­to­ra w fizy­ce kwan­to­wej, mówią­cej, że akt obser­wa­cji (czy­li uwa­gi, inten­cji, rela­cji) może wpły­wać na wynik doświadczenia.

War­to przyj­rzeć się tej tezie w epo­ce, w któ­rej rola subiek­tyw­ne­go doświad­cze­nia zysku­je na znaczeniu.

To, co łączy fizy­kę kwan­to­wą i home­opa­tię w takim uję­ciu, nie­ko­niecz­nie jest już fak­tem nauko­wym, ale nar­ra­cją pró­bu­ją­cą zro­zu­mieć rze­czy­wi­stość wie­lo­war­stwo­wą, nie dają­cą się opi­sać linio­wą przy­czy­no­wo­ścią, otwie­ra­ją­cą prze­strzeń do dia­lo­gu tam, gdzie jesz­cze nie doszli­śmy ze spektrometrem.

Czy zatem gra­nul­ki roz­cień­czo­nej arni­ki dzia­ła­ją tak­że dla­te­go, że uczest­ni­czy­my w pro­ce­sie ich kon­sump­cji? Na to nie ma dowo­dów. Jeszcze.