Tam, gdzie brano mnie za chupacabrę

Ginące plemię Q’ero z wysokich Andów, nie przestaje zadziwiać. Bardzo duża część tej społeczności dożywa 110 - 115 lat. Co decyduje o tak fenomenalnej długowieczności? Dlaczego Indianie Q’ero, jako jedni z nielicznych w Andach, dożywają tak zaawansowanego wieku? Na czym polega ich sekret? Oto pytania, na które – udając się do ich krainy – próbowałem odpowiedzieć

Już przeszło tydzień jesteśmy w kraju Q’ero. Quico, Hatun Q’ero, Chuachua, Tantania… – oto nazwy wiosek, które kolejno odwiedzamy. Wydawało się nam, że najtrudniej będzie tu dotrzeć, a potem – gdy już tego dokonamy – wszystko pójdzie jak z płatka.

[caption id="attachment_4301" align="aligncenter" width="640"] Indianie Q'ero na fotografii Martina Chambiego z lat 30. XX wieku[/caption] Mieliśmy nadzieję, że miejscowe tajemnice, jedna po drugiej, będą się przed nami ukazywały i same wyjaśniały. Tymczasem – nic z tego. Jesteśmy tu, ale zamiast coraz więcej – pojmujemy coraz mniej. Kraj jest pusty, widać ze Q’ero stopniowo wymierają, albo uciekają do miast. Na każdym kroku natykamy się na setki kamiennych, opuszczonych domostw.

[caption id="attachment_4305" align="aligncenter" width="1140"] Wyprawa na szlaku[/caption] Znaki zapytania, zamiast znikać, wciąż się mnożą. Nie stało się tak, że w każdej mijanej wiosce, przed którąś z chat zasiadał czekający na nas szereg starców, którzy kolejno się przedstawiali: Gonzalo, lat 120; Enrique, lat 116; Gabriel, lat 112. Nie, tutejsze staruszki i starcy są bardzo dyskretni. Po przekroczeniu pewnego wieku starają się nikomu nie wchodzić w drogę i odchodzą z wiosek.

Dokąd? Do pustelni – do odległych bocznych górskich dolin, w których żywią się przypadkowo odnajdywanymi ziemniakami i korzonkami. Dlaczego tak czynią? Podobno już za życia chcą przejść na drugą stronę . Pragną stać się jakby niewidzialni, półprzezroczyści . Tak mówią miejscowi, którzy od czasu do czasu ich spotykają. W odosobnieniu łatwiej im podobno nawiązać kontakt z duchami, tak że potem – po przekroczeniu ostatecznej granicy dzielącej tu od tam – nic nie jest w stanie ich zaskoczyć…

[caption id="attachment_4307" align="aligncenter" width="1140"] W Chuachua[/caption] Ziemniak czyni cuda? Zaskakuje dieta tego plemienia. Nikt nas nie przekona, że jest ona godna upowszechnienia. To dieta bardzo jednostronna, monotonna – w gruncie rzeczy monodieta. Zdecydowanie ziemniaczana.

[caption id="attachment_4320" align="alignright" width="250"] Indianin Q'ero[/caption] Indianie Q’ero, w zasadzie, uprawiają tylko kartofle! Co prawda mają ich kilkanaście odmian i potrafią przygotowywać je na wiele sposobów, ale ziemniak pozostaje tylko ziemniakiem, niezależnie od tego czy będzie to ziemniak na słońcu, ziemniak zmrożony nocnym chłodem, czy kartofel zakopany w ziemi i wydobyty stamtąd po kilku dniach (zanim zacznie puszczać kiełki) – gdy nabrał już konsystencji budyniu lub papki…

Te pierwsze noszą nazwę moraya , drugie murmulta , trzecie – kotosh . Próbowałem każdego z tych specjałów. I powiem szczerze – ich walory smakowe są… bardzo ograniczone! W sumie najmniej dokuczliwe w jedzeniu okazały się ziemniaczane bulwy świeżo wyciągnięte z rozżarzonego popiołu. Takie, jakie harcerze pieką na biwakach…

Skoro więc dieta jest tak jednostajna (tylko bardzo rzadko wzbogaca ją mleko lam czy jaja nielicznych kur; mięsa bowiem nie jada się tu wcale), musi istnieć jakiś inny czynnik odpowiedzialny za ich długowieczność i znakomite parametry zdrowotne. Jakiś element, który niweluje braki wynikające z tak skrajnie ubogiej diety. Ale gdzie go szukać? Jak wyłowić? Wyizolować? Czy jest to splot wielu innych czynników, czy coś, co można zapakować do plecaka i… zabrać do Europy?

Zdrowy jak Q’ero Jacek – nasz lekarz – jest zdumiony. Prowadzi systematyczne badania tych z Q’ero, którzy takim badaniom są skłonni się poddać. Nie jest to wcale tak oczywiste, ponieważ badania wiążą się z koniecznością pobrania krwi, co wśród Indian budzi wielką nieufność. Przeświadczenie o tym, że świat jest pełen chupacabras – tajemniczych istot wysysających potajemnie krew z ludzi i ze zwierząt – okazuje się tutaj powszechne.

Zanim więc przystąpimy do nakłuwania indiańskich palców, musimy przekonać tubylców o tym, że my nie jesteśmy chupacabras . Na wysokości ponad 4000 m n.p.m. można to w zasadzie zrobić tylko w jeden sposób: obficie rozdzielając liście koki, które uchodzą tu za najcenniejszy upominek i których – na szczęście – przywieźliśmy ze sobą bardzo dużo.

Na czym polega zdumienie doktora Jacka? Na tym, że nawet u osób w bardzo podeszły wieku poziom glukozy, trójglicerydów i cholesterolu we krwi jest bardzo niski. Wśród Indian nie ma więc śladu chorób cywilizacyjnych! To, co w Europie i w krajach najwyżej rozwiniętych stanowi zagrożenie w zasadzie już po przekroczeniu magicznej granicy czterdziestu lat, tu nie występuje nawet w późnej starości. Nie występuje także u tych najstarszych – u staruszek i starców zamieszkujących poza obrębem wiosek, w pustelniach. Jest to tym bardziej zadziwiające, iż trudno wyegzekwować, aby Indianie przychodzili na badania na czczo. Narzucenie czegoś takiego graniczy tu z niemożliwością. A mimo to wyniki są za każdym razem znakomite. – Jak oni to robią? – Jacek zachodzi w głowę, a wraz z nim wszyscy pozostali.

Wszy niczym motyle Innym problemem, który przynajmniej teoretycznie przemawia przeciwko długowieczności Indian Q’ero, jest brud, w którym oni żyją, a właściwie – są zanurzeni po uszy. Liczba wszy, na które Jacek natrafia w czasie badań medycznych pod ich charakterystycznymi kapeluszami i czapeczkami Chuldo, jest trudna do wyobrażenia. Zresztą – nie tylko ich liczba poraża. Także rozmiary. Wszy są tak wielkie, że wcale nie trzeba wysilać wzroku, żeby je dostrzec. Niektóre z nich przypominają niewielkie motyle.

Na szczęście Jacek zabrał ze sobą sporą liczbę cienkich, gumowych rękawiczek. Bez nich miałby się teraz z pyszna. Pacjentów do badania ustawia przezornie na zawietrznej, żeby nie być dodatkowo narażonym na ekspansję robactwa.

[caption id="attachment_4308" align="aligncenter" width="1140"] Jacek przy pracy[/caption] Innym problemem, z którym lekarz musi się zmierzyć, są ograniczenia sprzętu służącego do pobierania krwi i analizowania jej zawartości. Wcześnie rano jest zbyt zimno (wysokość!), żeby zadziałał jego mechanizm wrażliwy na niską temperaturę. To samo dzieje się późnym popołudniem. Indianie natomiast bardzo wcześnie wychodzą na pola, z których wracają dopiero krótko przed zmrokiem. Na dobrą sprawę nie ma kiedy wykonywać badań. Pewnym rozwiązaniem okazuje się ciągłe rozgrzewanie sprzętu w kieszeniach lub za pazuchą. Oraz – znowu! – obfite rozdzielanie liści koki, które ma pewien wpływ na chwilową zmianę rozkładu dnia tubylców.

A kiedy już dojdzie do badania, niełatwo przebić się przez zrogowaciałą skórę Indian. Mimo że Jacek używa najgrubszych igieł, jakimi dysponuje, często nie może przekłuć grubej skórnej powłoki na indiańskich dłoniach. Oj, naprawdę jest tu się nad czym nieustannie głowić!

Częste mycie skraca życie? Skoro więc jest tak źle – jeśli Q’ero jedzą tak marnie i są aż tak brudni – jak to się dzieje, że wielu z nich przeżywa więcej niż 110 lat? Czy odpowiedzialność za to ponosi ich wyposażenie genetyczne, czy może sterylne powietrze, które na tych wysokościach pozbawione jest jakichkolwiek zanieczyszczeń? Brak cywilizacyjnych stresów? Bo powiedzenie częste mycie skraca życie nie może przecież wszystkiego wyjaśniać…

Zaraz jednak pojawia się problem: w zbliżonych warunkach jak Q’ero żyją przecież inne andyjskie wspólnoty. Mają podobną dietę, też unikają wody, często mieszkają również w nieskażonych cywilizacją warunkach. A mimo to nie są tak samo długowieczne, jak mieszkańcy tego zakątka Andów. Dlaczego?

Co może być owym decydującym czynnikiem? Czy były nimi kontakty Q’ero z niższymi rejonami Andów – z terenami, na których zaczyna się przedproże dżungli? A że takie kontakty w przeszłości musiały istnieć, wynika z ornamentyki występującej na słynnych, niezwykle kunsztownych tkaninach tego plemienia. Mamy na nich bardzo charakterystyczny motyw przedstawiający stylizowaną sylwetkę Indianina z pióropuszem na głowie. Indianina selvy. Kraj Q’ero to jedyne miejsce w Andach, gdzie taki motyw występuje. Przypuszczam, że nie należy tego lekceważyć, ponieważ w Hatun Q’ero – opuszczonej wiosce tego ludu – natrafiliśmy na kamienną mapę, na której zaznaczone zostały szlaki komunikacyjne, łączące tę krainę z amazońskimi lasami. Ale z kolei w Amazonii nie ma plemion równie długowiecznych jak Indianie Q’ero!

Jak więc rozwiązać tę wielowarstwową szaradę? Czy w ogóle da się ją rozwikłać? Ruszamy do następnej wioski.

[caption id="attachment_4309" align="aligncenter" width="1140"] Kamienne mapy Q'ero[/caption] Wyczytane z pamięci Marcachea. Kolejne Pueblo Indian Q’ero na naszym szlaku. Następni stu- i studziesięciolatkowie, którzy tu jednak nie kryją się w pustelniach, lecz na wieść o tym, że do ich kraju przyjechało kilku gringo , a wśród nich lekarz, schodzą z gór i szukają przybyszów z daleka. Co jeden przypadek, to ciekawszy, i to nie tylko z medycznego punktu widzenia. Tu już nie chodzi o to, że ktoś utrzymujący, że liczy 100 lat, ma glukozę na podręcznikowym poziomie 90. Rzecz w tym, iż jego przekonanie na temat swego wieku daje się zweryfikować. Nie genetycznie, lecz… historycznie.

[caption id="attachment_4310" align="aligncenter" width="1140"] Wyobrażenie lamy z Choquequirao[/caption] Staruszkowie z okolic Marcachea, mimo że nie umieją czytać, nie mają dostępu do telewizji (nawet satelitarnej) i nigdy nie uczęszczali do żadnej szkoły, doskonale pamiętają zdarzenia, które w tych stronach miały miejsce pod koniec XIX wieku! I opowiadają o nich tak, jakby byli chodzącym, szeroko otwartym podręcznikiem. Najciekawsze relacje poznajemy z ust don Juliana Paucara , sędziwego Indianina twierdzącego, iż jego ród wywodzi się od XV-wiecznego Inki Paucara – przedstawiciela rządzącej elity inkaskiej, który przed wiekami zainicjował dość niezwykłe przedsięwzięcie…

– Inka Paucar początkowo należał do zwolenników Manco Inki , powstańczego wodza, który z konkwistą walczył z bronią w ręku – opowiada don Julian z Marcachea. – Po pewnym czasie, widząc bezowocność większości zbrojnych prób podejmowanych w celu zwalczenia Hiszpanów, radykalnie zmienił taktykę. Doszedł do wniosku, że w zbrojnej konfrontacji Inkowie nie mają szans i postanowił walkę poprowadzić w całkiem inny sposób.

Długowieczność na kłopoty Don Julio Paucar twierdzi, że jego wielki przodek postanowił… zmienić kondycję fizyczną swego upadającego narodu! W tym celu grupie wybranej inkaskiej szlachty (z której wywodzą się współcześni Q’ero) nakazał przenieść się jak najwyżej w góry, a jednocześnie do jej nowych siedzib zaczął dostarczać różne rośliny o znanych rewitalizujących właściwościach – takie, które występują tylko na pograniczu gór (sierry) i dżungli (selvy) .

[caption id="attachment_4311" align="alignnone" width="1140"] Zaraz zacznie się badanie don Juliana Paucara[/caption] Inka Paucar doszedł bowiem do wniosku, że najlepszym orężem, jaki tubylcy będą mogli pokonać Europejczyków, jest… długowieczność: to, że Inkowie będą żyli znacznie dłużej niż najeźdźcy. Swój niezwykły plan natychmiast zaczął wcielać w życie. Karawany lam, mające przenosić życiodajne ziele na sterylne, andyjskie wyżyny, ruszyły między masywem nevado Ausangate, a obszarami selva alta – wysokiej dżungli.

Jakimi? Na to pytanie Julian Paucar, ku naszemu ogromnemu zaskoczeniu, zna odpowiedź: – Tymi, które przylegają do ruin dawnego inkaskiego miasta Chquequirao – mówi. – A obszar ten stanowił właśnie ziemie należące do klanu, czyli „panaki” Inki Pucara .

Mówiąc inaczej – Inka Paucar, daleki przodek don Juliana Paucara, życiodajne rośliny zbierał na terenach swej dawnej… przydomowej działki… a następnie wywoził je w góry!

To fascynująca koncepcja! Czy ślady jej do dziś pozostały zapisane w świetnych parametrach krwi ludu Q’ero (niski poziom glukozy i trójglicerydów, cholesterol poniżej skali aparatu pomiarowego)? Czy po to były potrzebne mapy z kamienia na rozstajnych górskich szlakach, na których zaznaczano szlaki komunikacyjne między dżunglą a sierrą? I czy dlatego na tkaninach górali Q’ero występują postacie w pióropuszach – z obszarów porośniętych selvą?

[caption id="attachment_4312" align="alignright" width="250"] Starzec z pustelni[/caption] Wszystkie te elementy zbyt dobrze pasują do mozaiki sprzed wieków, by można pozostawić je bez weryfikacji. Dlatego podejmujemy jedyną możliwą decyzję – po zakończeniu trawersu kraju Q’ero udamy się jeszcze na przedproże dżungli – do Choquequirao: na rodowe ziemie klanu Inki Paucara. Być może uda nam się odnaleźć jakieś ślady owych kontaktów sprzed wieków? Być może odnajdziemy tam dziwną roślinę, na którą w wiosce Chuachua zwrócił naszą uwagę tamtejszy czarownik – don Lucio? Roślinę, którą Q’ero ponoć dodają do większości posiłków, niewystępującą w górach, rosnącą za to dużo niżej…

Eureka! Drugi dzień jesteśmy w Choquequirao. Ruiny miasta wznoszą się na rozległym górskim siodle, gęsto porośniętym dżunglą. Szukamy. Szukamy, ale nie wiemy czego. Aż wreszcie na to coś się natykamy – i dopiero wtedy zdajemy sobie sprawę, że to właśnie TO!

Na kamiennym obramowaniu jednego z dawnych pół uprawnych, znajdujących się na zboczu poniżej miasta, natrafiamy na wyraźne wizerunki zwierząt typowych dla sierry. Właśnie – charakterystycznych dla gór, ale dlaczego sportretowanych tu, gdzie w istocie nie występują?

Po chwili zastanowienia doznajemy olśnienia: wszak mogą to być lamy z karawan, które – zgodnie z planem Inki Paucara – schodziły z gór, by z Choquequirao zabrać na swych grzbietach plony z jego działki . To ślad po przęśle dawnego ruchomego mostu ! Ślad typowy dla gór, odnaleziony w dżungli, na jej granicy, tak samo jak ornament chuncho – Indianina przyozdobionego piórami jest śladem typowym dla dżungli, odkrytym przez nas w najwyższych górach!

Jeśli dodać do tego kamienną mapę z Hatun Q’ero, obraz staje się na tyle kompletny, iż na jego podstawie można wyciągnąć następujące wnioski: długowieczność Indian Q’ero jest rezultatem pewnego interesującego zamysłu sprzed wieków. Polegał on na tym, by na tereny sterylne i wysokogórskie zacząć przywozić z puszczy to, co dziś w Ameryce Łacińskiej określa się jako plantas medicinales – posiadające wysoki potencjał terapeutyczny rośliny lecznicze. Z czasem wpłynęło to na epigenetykę ludu, który realizował ten projekt. Pewne geny Q’eros zostały włączone, inne wyłączone – w sumie zaowocowało to poprawą zdrowotności oraz ich długowiecznością . Ślady tego rozpoznawalne są do dziś: w przejawach kultury materialnej i – co chyba ważniejsze – w długowiecznych organizmach Indian Q’ero!

Zdjęcia: Roman Warszewski

Tam, gdzie brano mnie za chupacabrę

Andyjska Kraina Długowieczności - NŚ 06/2021

Dźwięki dla ciała i nie tylko…

By móc decydować, trzeba wiedzieć

Roman Warszewski

W numerze

Nieznany Świat 05/2025 (413)

Nieznany Świat 04/2025 (412)

Instrukcje Przebudzenia

Witamy z powrotem!

Załóż nowe konto!

Zresetuj swoje hasło

Czy na pewno chcesz odblokować ten wpis?

Czy na pewno chcesz anulować subskrypcję?

Kolejka

Tam, gdzie brano mnie za chupacabrę

Andyjska Kraina Długowieczności - NŚ 06/2021

PRZECZYTAJ TAKŻE

Dźwięki dla ciała i nie tylko…

By móc decydować, trzeba wiedzieć

Dalsza treść jest płatna

Czytaj bez ograniczeń

Roman Warszewski

W numerze

Nieznany Świat 05/2025 (413)

Nieznany Świat 04/2025 (412)

Instrukcje Przebudzenia

Witamy z powrotem!

Załóż nowe konto!

Zresetuj swoje hasło

Czy na pewno chcesz odblokować ten wpis?

Czy na pewno chcesz anulować subskrypcję?

Kolejka