Duchy i głosy: Czerwona księga Carla G. Junga i Obłęd Jerzego Krzysztonia (cz. III)

Duszo moja, gdzie jesteś? Czy mnie słyszysz? Przemawiam, wołam cię – czy jesteś tu? Powróciłem, ponownie tu jestem – pył wszystkich krajów strząsnąłem z mych stóp i przyszedłem do ciebie. Mam ci opowiedzieć o wszystkim, co ujrzałem, przeżyłem i wchłonąłem w siebie? A może nie chcesz słyszeć o całym tym życiu i świecie pełnym hałasu? Ale jedno musisz wiedzieć: jednego się nauczyłem, że trzeba żyć tym życiem

Głosy

Porów­na­nie Jerze­go Kor­pan­te­go (któ­ry ana­li­zo­wał ana­lo­gie wystę­pu­ją­ce pomię­dzy powie­ścią Jerze­go Krzysz­to­nia Obłęd a Czer­wo­na księ­gą Jun­ga – przyp. red.) bli­skie mi jest z pro­ste­go powo­du: jestem bowiem auto­rem roz­pra­wy kry­tycz­no­li­te­rac­kiej Wędro­wa­nie do kre­su cier­pie­nia. Moty­wy arche­ty­po­we i sym­bo­licz­ne w pro­zie Jerze­go Krzysz­to­nia (Opo­le, 2001). Pro­blem, któ­ry roz­wi­nął Kor­pan­ty, zwią­za­ny jest z uro­jo­ny­mi gło­sa­mi, któ­re sły­szy Krzysz­tof J. i taki­mi też roz­mo­wa­mi, toczo­ny­mi przez boha­te­ra Obłę­du, jak i z gło­sa­mi, któ­re rów­nież sły­szy i z któ­ry­mi roz­ma­wia w trak­cie swo­ich medy­ta­cji – ima­gi­na­cji C.G. Jung. Pod­sta­wo­wa róż­ni­ca doty­czy for­my lite­rac­kiej – Jerzy Krzysz­toń napi­sał powieść fik­cyj­ną, choć praw­do­po­dob­ną w nar­ra­cji arty­stycz­nej, a szwaj­car­ski psy­cho­log zło­żył odau­tor­skie świa­dec­two prze­żyć i doświad­czeń ze swo­je­go eks­pe­ry­men­tu. Podo­bień­stwo doty­czy sytu­acji, w któ­rej oba dzie­ła powsta­ły: rze­czy­wi­ste­go pogrą­że­nia się boha­te­ra Krzysz­to­nia w świe­cie uro­jeń nie­pro­wo­ko­wa­nych, ale cho­ro­bo­wych, oraz zma­ga­nia się Jun­ga ze świa­tem podob­nym, lecz pro­wo­ko­wa­nym prze­zeń i będą­cym pod kontrolą.

W rze­czy­wi­sto­ści Jerzy Krzysz­toń był pacjen­tem szpi­ta­la psy­chia­trycz­ne­go (Obłęd ma prze­to posmak auto­bio­gra­ficz­ny), a Carl Gustav Jung – leka­rzem, psy­chia­trą. Kor­pan­ty moc­no pod­kre­ślił fakt dystan­so­wa­nia się Jun­ga wobec wizji i gło­sów przez podej­mo­wa­nie z nimi dia­lo­gu, dąże­nie do rozu­mie­nia – w prze­ci­wień­stwie do boha­te­ra Krzysz­to­nia, któ­ry jest podob­ny­mi feno­me­na­mi owład­nię­ty. Uwa­żam, że Jerzy Krzysz­toń, pol­ski pro­za­ik i dra­ma­turg, wal­czył ze swo­ją cho­ro­bą psy­chicz­ną, Obłęd sta­no­wi świa­dec­two i przy­kład tej wal­ki. Jak­kol­wiek róż­ni­ca uwy­pu­klo­na przez tłu­ma­cza Czer­wo­nej księ­gi jest fak­tem, to moż­na rów­nież wska­zać na pew­ną prak­ty­kę auto-psy­cho­te­ra­peu­tycz­ną Krzysz­to­nia, o któ­rej wspo­mi­na­li jego przy­ja­cie­le. Pole­ga­ła ona na pisa­niu, zwłasz­cza w okre­sie prze­pu­stek ze szpi­ta­la psy­chia­trycz­ne­go w Twor­kach. Zapi­ski zło­ży­ły się na powieść Obłęd. Pisarz brał swo­je prze­ży­cia w nawias, przy­pi­su­jąc je wymy­ślo­ne­mu boha­te­ro­wi – w pewien spo­sób egzor­cy­zmo­wał… Kogo jed­nak? Siebie?

PRZECZYTAJ TAKŻE

Fundamentalizm religijny jako moment zwrotny w przemianach na Ziemi

Ważny znak nadziei

W Obłę­dzie Krzysz­to­nia gło­sy, któ­re sły­szy Krzysz­tof J., nale­żą do posta­ci histo­rycz­nych. Pro­jek­tu­je owe gło­sy na pacjen­tów Two­rek, są one wyni­kiem traum o cha­rak­te­rze patrio­tycz­nym i zapi­sem sta­nów psy­cho­tycz­nych. Naj­waż­niej­szym z nich oka­zu­je się głos, z wileń­skim akcen­tem, z kre­so­wym zaśpie­wem, któ­ry sły­szy w pierw­szych fazach cho­ro­by, głos Dostoj­ne­go Roz­mów­cy, czy­li Mar­szał­ka, a osta­tecz­nie same­go Boga. W szpi­tal­nej, jadal­ni, łaź­ni i sali, zwa­nej przez nie­go Kar­ma­zy­no­wą Kom­na­tą, spo­ty­ka, widzi i roz­ma­wia z wiel­ki­mi posta­cia­mi daw­nej Rze­czy­po­spo­li­tej. Są to: Stań­czyk, kil­ku naj­waż­niej­szych pol­skich wodzów i poli­ty­ków: ks. Józef Ponia­tow­ski, Józef Pił­sud­ski, mło­dy Dmow­ski i wie­lu innych, np. Mar­kiz de Sade, ba, sam Chry­stus. Wystę­pu­ją też w powie­ści repre­zen­tan­ci świa­ta pie­kiel­ne­go, z Sza­ta­nem na cze­le, pod posta­cią Sta­re­go Kole­ja­rza (ten frag­ment to jed­no z waż­niej­szych pre­lu­diów obłę­du), są dia­blicz­ki (pie­lę­gniar­ki szpi­ta­la psy­chia­trycz­ne­go, w któ­rym, jak podej­rze­wa Krzysz­tof J., doko­nu­je się medycz­nych eks­pe­ry­men­tów na pacjen­tach). Szpi­tal to zakon­spi­ro­wa­ny obóz kon­cen­tra­cyj­ny. Do sce­ne­rii dodać moż­na apo­ka­lip­tycz­ne obra­zy koń­ca świa­ta, woj­ny ato­mo­wej, jak i inne para­no­icz­ne teo­rie spi­sko­we, któ­re boha­ter Obłę­du roz­wi­ja w mono­lo­gach. W jed­nym z uro­jeń zosta­je wta­jem­ni­czo­ny i przy­ję­ty do Super­taj­nej Orga­ni­za­cji Agen­tów Dobrej Woli, wal­czą­cych ze złem za pomo­cą tele­pa­tii. Szcze­gól­nie szo­ku­ją­ca jest halu­cy­na­cja, któ­rej doświad­cza idąc uli­ca­mi współ­cze­snej War­sza­wy, a wśród prze­chod­niów dostrze­ga wid­ma powstań­ców z sierp­nia 1944 r. Czas tej i innych wizji to wiecz­ne teraz. Duchy prze­szło­ści są obec­ne nie­ustan­nie w jego doświad­cze­niu, ilu­mi­na­cji, i wszyst­ko, co go ota­cza, ma podwój­ne, głę­bo­kie, wręcz tajem­ne zna­cze­nie. (Jung praw­do­po­dob­nie mówił­by o ujaw­nio­nej w tych prze­ży­ciach, głęb­szej war­stwie nie­świa­do­mo­ści, jako nie tyl­ko oso­bi­stej, ale ple­mien­nej i naro­do­wej, zbio­ro­wej trau­mie, gdyż bez histo­rii, nie ma psy­cho­lo­gii, jak gło­si ana­li­tycz­ny aforyzm).